برگ‌هایی از تاریخ

تاریخچهٔ سرویس محرمانه: سرنگونی محمد مصدق نخست وزیر ایران

نوامبر ۱۹۵۲ ـ اوت ۱۹۵۳

سند حاضر متن کوتاه شدهٔ «ضمیمهٔ (د)» از گزارش محرمانهٔ سازمان «سیا» تحت عنوان «تاریخچهٔ سرویس محرمانه: سرنگونی مصدق نخست وزیر ایران، نوامبر ۱۹۵۲ ـ اوت ۱۹۵۳» است. ضمیمهٔ (د)، که عنوان «طرح پیش نویس لندن برای عملیات ت. پ. آژاکس» را بر خود دارد، مرحلهٔ آمادگی برای اجرای کودتای آمریکایی ـ انگلیسی علیه دکتر مصدق را در بر می گیرد. متن کامل این سند، حاوی ده فصل و پنج ضمیمه، برای اولین بار در تاریخ ۱۶ ژوئن ۲۰۰۰، از سوی سایت اینترنتی «نیویورک تایمز» منتشر گردید.

... کودتای ۲۸ مرداد برخلاف مشهور فقط به دست یک مشت اوباش که صبح آن روز به میدان آمده باشند، انجام نگرفت. دستگاه دولتی و به ویژه پلیس و ارتش از قبل در دست کودتاچیان بود. حکومت نظامی به کودتاچیان امکان داد که از شب پیش تمام شهر (چه تهران و چه شهرستان ها) را اشغال کنند.

متن زیر خلاصه‌ای از فصل سوم کتاب «خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی»، به‌قلم تاریخ دان معاصر ایرانی، دکتر یرواند آبراهامیان، است که در سال ۱۹۸۳ از سوی دانشگاه کالیفرنیا به چاپ رسیده است. به‌منظور بزرگداشت روز جهانی کارگر، ترجمهٔ این متن را در اختیار خوانندگان گرامی قرار می دهیم.

روز اول ماه مه ۱۹۷۹، فستیوال بزرگی برای مردم ایران بود. موجی از تظاهرکنندگان، پایکوبان به خیابان‌ها سرازیر شدند و روز جهانی کارگر و «اولین بهار آزادی پس از ۲۵۰۰ سال سلطنت» را جشن گرفتند. از آن پس، اول ماه مه به این یا آن شکل در جمهوری اسلامی برگزار شده است....

قدرت نفت انگلیس در این نهفته است که ما در سراسر جهان امتیازاتی داریم که به موجب آنها، راساً به توسعه میادین نفتی پرداخته و بهره‌برداری و توزیع نفت آنها را در اختیار داریم. اگر کشورهایی بخواهند راساً منابع نفت خود را توسعه دهند، موقعیت ما تضعیف خواهد شد. اگر ایران به توسعهٔ میادین نفتی خود در شمال کشور اقدام کند، دیری نخواهد گذشت که خواستار اجرای همین سیاست در جنوب نیز خواهد شد. از این رو ما باید استفاده از همهٔ امکانات آنها را از توسعه نفت خودشان منصرف کنیم.