پای چوبین استدلال طرفداران پزشکیان در انتخابات

گروه «۱۰ مهر» ــ

انتخابات پیش‌بینی نشده و پیش از موعد ریاست جمهوری در ایران به‌لحاظ شکل و محتوا یکی از مهم‌‌‌ترین و در عین حال عجیب‌‌‌ترین انتخابات‌های ایران در ۴۵ سال گذشته است.

محتوای این انتخابات، جدال میان دو نیروی اقتصادی ـ سیاسی ـ اجتماعی است که یکی پا در «اقتصاد بازار آزاد» و رو به موطن اصلی این اقتصاد در غرب دارد، و دیگری در «اقتصاد مقاومتی» و بومی‌گرایی داخلی. رشتۀ پیوند نوع اول اقتصاد از راه نئولیبرالیسم داخلی با صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و دولت‌های غربی است، و رشتۀ پیوند اقتصاد ملی‌گرا با جنوب جهانی، کشورهای منطقه، قراردادهای بریکس و شانگهای، و دیگر پیمان‌های اقتصادی ـ نظامی با بلوک شرق است. سخنگوی اقتصاد آزاد، مسعود پزشکیان، و نمایندهٔ گرایش مقابل، سعید جلیلی است. بر اساس این صف‌بندی، جایگاه هر یک از این نامزدهای انتخاباتی نیز در نظم بین‌المللی کنونی، که در حال گذار از یک نظم تک‌قطبی و برتری‌طلبانه به نظمی متکی بر احترام به حق حاکمیت خلق‌ها و کشور‌ها است، تعیین و تعریف می‌شود؛ یعنی یکی در جانب نظم فرتوت در حال زوال و دیگری در نظم شکوفا و رو به آینده، قرار می‌گیرد.

نکتهٔ تعجب‌برانگیز در کشاکش میان این دو رقیب انتخاباتی، طرفداری برخی متفکران، کارشناسان، روشنفکران، اقتصاددانان، و نیروهای سیاسی از پزشکیان است که طی سال‌های اخیر از زنهاردهندگان اصلی نسبت به نئولیبرالیسم غرب‌گرا در ایران بوده‌اند. از عجایب دیگر آن‌که، همین گروه از سیاست‌ورزان و اندیشه‌پردازان، که خود از چالشگران اصلی علیه فساد گستردۀ مالی و اقتصادی و مبارزه با مافیاهای رانتخوار بوده‌اند، حال در برابر جلیلی، که یکی از شاخصه‌های اصلی سیاست‌ورزی او و تیم او مبارزه علیه رانت و فساد اقتصادی بوده است، صف‌آرایی کرده‌اند.

استدلال این دسته از متفکران و سیاست‌پردازان پیرامون این انتخاب عجیب و متناقض، رابطهٔ سعید جلیلی با جناح‌ها و نیروهای مذهبی قشری است، که به‌زعم آنان می‌تواند از سوئی به گسل‌های اجتماعی برسر آزادی‌ها و سبک زندگی بیافزاید، و از سوی دیگر کشمکش بر سر کسب کرسی رهبری در آینده میان روحانیون و ارتش و سپاه را، تا سر حد جنگ داخلی، تشدید کند. آنها همچنین بر این اعتقادند که با روی کار آمدن جلیلی، تضاد و اختلاف میان نیروهای سیاسی، زنان، و اقوام و مذاهب گوناگون، شدت خواهد یافت و شکاف میان مردم و حکومت عمیق‌تر خواهد شد.

پای چنین استدلالی از چند جهت چوبین است. نخست، این استدلالی متناقض است چون از سویی دولت را فعال مایشاء می‌داند و حل همۀ تضادها را در قدرت آن خلاصه می‌کند، و از سوی دیگر با تکیه بر این فرض ‌که چون امر سیاست‌گذاری در دست رهبر و نه رئیس جمهور است، و در نتیجه خطر چرخش به غرب وجود ندارد، دولت را فاقد قدرت سیاست‌گذاری می‌بیند، و چشم بر سیاست‌ها و پیامدهای دورۀ ریاست جمهوری حسن روحانی و وزیر خارجۀ او محمدجواد ظریف، که خلاف سیاست رهبری به پیش رفت و فاجعهٔ کنونی را به‌بار آورد، می‌بندد.

از سوی دیگر، در این‌گونه استدلال‌ها نوعی خیال‌پردازی و اتکا به معجزه نیز دیده می‌شود. چنانکه گویی با آمدن پزشکیان همۀ تضادهای طبقاتی و فرهنگی و اجتماعی یک شبه دود می‌شود و به هوا می‌رود، و از داخل چراغ جادوی پزشکیان آشتی ملی بیرون می‌آید و ایرانیان پس از ۴۵ سال اختلافات طبقاتی و فرهنگی و اجتماعی، به‌یکباره در صلح و صفا زندگی خواهند کرد. گویی با به‌قدرت رسیدن نئولیبرال‌های حامی پزشکیان، و تحکیم هرچه بیشتر پایه‌های «اقتصاد بازار آزاد»، هم استثمار و تضادهای طبقاتی پایان خواهد یافت، هم شکاف‌های ریشه‌ای اجتماعی محو خواهد شد، و هم خطر شورش گرسنگان در برابر تشدید سیاست‌های غارتگرانۀ مافیاهای نئولیبرال از میان خواهد رفت.

پای این استدلال به قدری چوبین است که با بروز اولین نسیم مقاومت‌ها و اختلافات، و به میدان آمدن فقرا و غارت‌شدگان در هم خواهد شکست. مسعود پزشکیان نیز ناچار خواهد شد همهٔ عوام‌فریبی‌های انتخاباتی خود به کناری نهد و با تکیه بر لابی‌های هفت‌سر خود در اقتصاد نئولیبرال و غرب‌گرای ایران، بار دیگر همچون دولت روحانی به جان مردم بیفتد. در این‌صورت، نه‌تنها اقتصاد ایران ویران‌تر از گذشته خواهد شد، بلکه همۀ گسل‌های طبقاتی و اجتماعی نیز به اوج خواهد رسید. کشور دوباره به نقطه‌ای باز خواهد گشت که در پایان ریاست جمهوری حسن روحانی بود، و همۀ تلاش‌های دولت ابراهیم رئیسی نیز که می‌رفت تا در مناسبات بین‌المللی و بستن قراردادهای اقتصادی و تقویت پول داخلی، نقطۀ شروعی برای تحول در اقتصاد و معیشت ایرانیان باشد، بر باد خواهد رفت، و ایران، به‌قول سعید جلیلی، نه‌تنها چهار سال که چهل سال دیگر عقب خواهد افتاد.