ادبی-هنری

آه ای کابُل!
بیش از این صبور مباش
و روا مدار که از تو،
همچنان خون بریزد
باشد که «رودابه»،
بار دیگر گیسوان باز کند
و از فرازِ خوابگاه خود،
به پایین فرستد
تا «زال» از آن،
چون کمندی به فراز آید!

هنگامی‌ که سخن از آسيای مرکزی می‌رود، منظور گروه جمهوری‌های ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، قرقيزستان، قسمتی از ترکستان چين (هنی يانگ) و تاجيکستان است. در آسيای مرکزی بر پايه آمار سال ۱۹۹۸ چهل ميليون ترک زبان از خلق‌های مختلف زندگی می‌کنند که چهار ميليون از آنها ترکمن هستند. خوارزمی‌ها و مردم ازبکستان کنونی که منشاء ايرانی دارند و تا قرن يازده ميلادی به يکی از شاخه‌های زبان فارسی صحبت می‌کردند، از سده سيزده ميلادی به‌طور کامل تر‌ک زبان شدند. زبان ترکی در شهرهای ترکستان نخست از قرن شانزده ميلادی به شکل نوشتاری درآمد، اما زبان فارسی مدت‌ها به‌عنوان زبان غالب ادبی باقی ماند.

«قربانقلی بردی محمدوف» رئیس‌جمهور ترکمنستان اشاره می‌کند که: «گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و فرهنگ گفت‌وگو ــ این چیزی است که آزمون سده‌ها از جاده ابریشم بزرگ به ما می‌آموزد و نیاکان ما به‌نحو احسن بر آن تسلط داشتند» (۱ـ ص ۲۱). همانا از جاده بزرگ ابریشم است که گفت‌وگوی سده‌ها فرهنگ‌های روسی و ترکمنی سرچشمه می‌گیرد. نفوذ متقابل ادبیات چندین سده بعد آغاز شد. در نتیجه این تأثیر دو‌سویه  ترجمه شعرهای کلاسیک ترکمنی به روسی، سپس کتاب‌هایی به‌صورت مقالات و مستند از سوی  سیاحان درباره ترکمنستان و بعدها، آثار نویسندگان روس درباره واقعیات ترکمن و ادبیات روسی در ترکمنستان ظاهر شد.

«مراد نوریویچ آلییف» نیازی به معرفی خاص ندارد. در گذشته یک ترکمن شوروی، اکنون کارگردان مشهور فیلم روسی، بازیگر فیلم و سناریو‌نویس است. ما با هم همشهری هستیم. در اصل از عشق‌آباد است؛ همسایه بودیم، و در یک ساختمان چهار طبقه در مرکز پایتخت ترکمنستان زندگی می‌کردیم. در نزدیکی خانه ما، در گردشگاهی، بین ساختمان‌های کمیته مرکزی حزب کمونیست ترکمنستان و خانه افسران، هر ساله در روز پیروزی در کنار شعله جاودان هزاران نفر از ساکنان عشق‌آباد و ساکنان مناطق اطراف جمع می‌شدند تا ادای احترام به نسل بزرگ پیروزمندان کنند. بر‌اساس داده‌های بایگانی، بیش از ۳۰۰‌هزار شهروند ترکمن در سال‌های جنگ کبیر میهنی به جبهه رفتند.

تأثیر ادبیات خارجی بر ادبیات ملی، صرفاً محدود به حوزه ادبیات معاصر نیست. میراث ادبی نویسندگان گذشته نیز که به گنجینه و دارایی تمامی ‌تمدن جهانی و نیز به تجربه هنری و زیبایی‌شناسی آنان تبدیل شده، همچنان بر عناصر یا جوانب هماهنگ و هم‌آوای دوران کنونی تأثیر می‌گذارند. روابط و تأثیرگذاری متقابل ادبی بین‌المللی، مقوله‌هایی تاریخی هستند و شرایط مختلف تاریخی، کارایی و اثربخشی گوناگونی بر آنها دارند که در روند و سیر تعالی خود اشکال مختلفی نیز به‌خود می‌گیرند.