برگ‌هایی از تاریخ

روز ۱۹ اردیبهشت (۹ مه)، سالروز پیروزی تاریخ‌ساز مردم قهرمان اتحاد شوروی را بر فاشیسم هیتلری جشن می‌گیریم.

در این روز تاریخی، نه تنها باید بار دیگر در برابر دلاوری‌های جانبازانه میلیون‌ها زن و مرد سر تعظیم فرود آورد، بلکه لازم است تا ابعاد دوران‌ساز و پیامدهای تاریخی پیروزی بر آلمان نازی و رهایی مردم آلمان از یوغ نازیسم را از نو مورد بررسی قرار داد.

به‌نظر من دو دلیل عمده برای این مسئله وجود دارد که چرا جریان اصلی تاریخ‌نگاری در رابطه با ملی‌شدن نفت در ایران نقش کارگران و سازمان‌های مربوط به آنها را عموما نادیده می‌گیرد. اولین دلیل این است که مورخان جریان اصلی به این سو گرایش دارند که فرادستان و بالایی‌ها را در تغییرات کلان ببینند: نمایندگان پارلمان، دولتمردان و نخبگان سیاسی. در اینجاست که «تاریخ‌نگاری از پایین» معنا پیدا می‌کند. زیرا فقط کسانی که این نگاه را در تاریخ‌نگاری خود می‌پرورانند، می‌توانند نقش کارگران را در تاریخ تشخیص دهند. دلیل دوم این است که مورخان جریان اصلی از اعتباربخشی به حزب توده ایران در جریان ملی‌شدن نفت پرهیز دارند. البته باید متذکر شد که سیاست حزب توده [ایران] در آن دوره زمانی همیشه یکدست نبوده اما در این شکی نیست که اعتصاب کارگران نفتی که از حمایت کامل حزب توده [ایران] برخوردار بود (از اسفند ۱۳۲۹ تا اردیبهشت ۱۳۳۰)، نقش بسیار مهمی در به‌قدرت‌رسیدن دکتر مصدق و آغاز ملی‌شدن نفت داشته است.

آزمون‌های جدی برای روسیه در سده ۲۱ آماده شده‌اند. شرط اصلی غلبه بر آنها چرخش و تحول قاطع چپ میهن‌دوست است که حزب کمونیست فدراسیون روسیه با اطمینان و قاطعانه بر آن پافشاری می‌کند. حقیقت و قدرت سوسیالیسم کلید پیروزی اتحاد جماهیر شوروی بر فاشیسم شد. یادآوری و ارج نهادن به قهرمانی‌های مردم شوروی در پیروزی بر «طاعون قهوه‌ای» وظیفه والای اجتناب‌ناپذیر ماست. دفاع از حرمت و گرامیداشت پیروزی بزرگ یک امر وجدانی ماست. این است مسئولیت ما در قبال تاریخ، حقیقت تلخ آن و آینده بشر. شایسته این رسالت والا باشیم!

انتشار دنیا مثل آن بود که در میان هوای محبوس شب‌مانده و بوگرفته، یک نسیم آزاد و خنک و مهیج، وزیدن گرفته، گلوی خشک انسان را تازه کند ... دکتر ارانی ثابت کرد که نه‌فقط از جهت شخصیت عقلی خود، بلکه از جهت سجایای انسانی خویش، انسان بزرگی است و از آنجا که اجتماع این دو مبدأ در تاریخ نادر است، بدون تردید ارانی از بزرگان تاریخ ما و تاریخ معاصر است.

بلافاصله پس از کودتا عده زیادی از داشنجویان که نام‌شان در "لیست سیاه" بود توقیف و یا از دانشگاه اخراج شدند. ولی این قبیل تضییقات و اعمال فشارها هنوز خشم و نفرت و کینه ارتجاع را تسکین نمی‌داد، به‌ویژه آنکه دانشجویان از همان فردای کودتا، این توطئه امپریالیستی و ارتجاعی را محکوم کردند، به مبارزه علیه آن برخاستند. از‌جمله دانشجویان دانشگاه تهران با تعطیل دانشگاه و شرکت در تظاهرات ۲۱ آبان ماه ۱۳۳۲ مردم تهران علیه حکومت کودتا، از یک‌طرف همبستگی و پیوند خود را با مردم نشان دادند و از طرف دیگر باز هم بر خشم و کینه کودتاچیان افزودند.