قدرت نرم و درگیریهای مرزی در آسیای میانه
سایت «بنیاد فرهنگ استراتژیک» درباره ابعاد درونی جنگی که ۲۸ آوریل بین دو جمهوری پیشین شوروی ــ تاجیکستان و قیرقیزستان ــ از سرگرفته شد، پیشتر نوشته بود. بیاید به عوامل خارجی بپردازیم، که اصلیترین آنها پیشبینی و طرحریزی مؤثر «قدرت نرم» غربی است. حاملان قدرت، سفارتهای آمریکا و شبکهای از سازمانهای غیردولتی با بودجه غربی هستند. چارچوب کلی فرایند گسترش نفوذ غرب در آسیای میانه در سال ۲۰۰۶ در گزارش «آسیای میانه»: یک چارچوب استراتژیک برای ایجاد صلح، تهیه شده توسط «سازمان بینالمللی سازنده صلح» تشریح شده بود. تهیه و تدارک گزارش با حمایت رسمی لندن و آژانس توسعه و همکاری (سوئیس) تأمین مالی شد.
در ۲۸ ماه آوریل درگیری مسلحانه درمرزهای قیرقیزستان و تاجیکستان آغاز شد. در نقطه مرزی در روستای «کوک تاش» ناحیه «باتکن» قیرقیزستان هنگام توزیع آب مشاجره لفظی بین ساکنان روستاهای مرزی رخ داد که بعداً به یک درگیری تبدیل شد. سپس آتشسوزیها و تیراندازی آغاز شد. آنگونه که «رادیو آزاتتیق» گزارش میدهد همه ۱۷ خانه در روستای «کوک تِرِک» در آتش سوختند و روستاهای «قیزیل بک»، « دوست لوق»، «کوک تاش»،«اوچ دوبو» و «آق سای» ناحیه باتکن آسیب دیدند. ۱۷ پمپ بنزین سوخته و مغازهها به غارت رفتند. روستای «بوبوردوق»، «آرقا»، «انترناسیونال»، «ژاشتیق» و «ماکسات» ناحیه «لِیلک» آسیب دیدند. بیش از ۱۳هزار نفر از ساکنان منطقه درگیری تخلیه شدند. به عقیده طرف قیرقیزستان مرکز توزیع آب «گولوونوی» در بالادست رودخانه «ایسفرا» «نقطه استراتژیک جمهوری قیرقیزستان است و در قلمرو قیرقیزستان قرار دارد». دوشنبه ادعا میکند که مطابق نقشه سالهای ۲۷ـ۱۹۲۴ و ۱۹۸۹ «گولوونوی»، «کاملا به جمهوری تاجیکستان تعلق دارد». مرزهای دو جمهوری (مرز دو کشور به مسافت ۹۸۰ کیلومتر است و بهلحاظ تاریخی اخیراً ایجاد شده است، و حتی سابقه ۳۰ سال هم ندارد) دائماً و بهشدت همواره مورد بحث قرار میگیرد. تقسیم کردن آنچه که در حافظه ساکنانی، که یک کشور بودند آسان نیست: خون ریخته میشود. از سال ۲۰۱۴ در نوار مرزی قیرقیزستان و تاجیکستان ۱۰ درگیری جدی رخ داده است. پنج حادثه مرزی در سال ۲۰۱۴ رخ داد. در سال ۲۰۱۹ درگیریها از سر گرفته شد. پس از یک درگیری دیگر با تلفات انسانی روسای جمهور تاجیکستان و قیرقیزستان، رحمان و جینبکف تلاش کردند به توافق برسند و دیداری هم با یکددیگر داشتند، اما این دیدار هیچ نتیجهای نداد.
سایت «بنیاد فرهنگ استراتژیک» درباره ابعاد درونی جنگی که ۲۸ آوریل بین دو جمهوری پیشین شوروی از سرگرفته شد، پیشتر نوشته بود. بیاید به عوامل خارجی بپردازیم، که اصلیترین آنها پیشبینی و طرحریزی مؤثر «قدرت نرم» غربی است. حاملان قدرت، سفارتهای آمریکا و شبکهای از سازمانهای غیردولتی با بودجه غربی هستند. چارچوب کلی فرایند گسترش نفوذ غرب در آسیای میانه در سال ۲۰۰۶ در گزارش «آسیای میانه»: یک چارچوب استراتژیک برای ایجاد صلح، تهیه شده توسط «سازمان بینالمللی سازنده صلح» تشریح شده بود. تهیه و تدارک گزارش با حمایت رسمی لندن و آژانس توسعه و همکاری (سوئیس) تأمین مالی شد.
گزارش مورد نظر نوعی دستورالعمل برای سازمانهای غیر دولتی است: چگونه رسوخ کنیم، چگونه نفوذ روسها و چینیها را خنثی سازیم، «فرهنگ درگیری» چیست. نمونه «ابتکارهای موفقیتآمیز» در بخش ایجاد و باروری «فرهنگ تعارض و درگیری» ارائه میشود: «پروژه حکمیت و داوری شخص ثالث در اختلافات ارضی» در تاجیکستان توسط انگلیس و پروژه «حمایت قانونی برای جمعیت روستایی» در قیرقیزستان با بودجه نمایندگی آمریکا برای توسعه بینالمللی [یا با نام مشهور: «اداره توسعه بینالمللی آمریکا» ــ مترجم] و آژانس توسعه و همکاری سوئیس تأمین مالی میشوند. توجه کنیم که: در گزارش سال ۲۰۰۶، انگلیس سه کشور را برای اهداف خود برگزیده بود که اختلافات مرزی دارند و «کشورهای مورد هدف» نامیده شدند: تاجیکستان، قیرقیزستان، ازبکستان. در این جمهوریها مراکز محلی و دورههای آموزشی «برای حل اختلاف» با جلب و بهکار گرفتن «مقامات ملی»، نمایندگان جامعه مدنی و محافل دانشگاهی ایجاد کردند. در واقع این شبکه اطلاعاتی حاضر و آمادهای است که ایجاد شده و فعالیت میکند. توصیهنامه «گزارش آسیای مرکزی: چارچوب راهبردی برای ایجاد صلح» در سال ۲۰۱۹ در مسابقه آکادمی «دویچه وله» برای روزنامهنگاران قیرقیز و تاجیک «برای بهترین مطالب در مورد مسائل مرزی» مورد توجه قرار گرفته بود. موضوعات مطالبی که برای ارسال به مسابقه پیشنهاد شده بود، جالب است: استفاده از منبع طبیعی در مناطق مرزی؛ شرایط، ویژگیها، مشکلات عبور از مناطق مرزی؛ روابط تجاری و اقتصادی مرزی؛ زندگی در مناطق مرزی. به بهترین روزنامهنگاران تاجیک و قیرقیز که این اطلاعات را جمعآوری میکردند یک لپ تاپ و دو گوشی هوشمند اهدا شد. توجه ویژهای به ایجاد شبکهای از رسانههای تحت کنترل میشود. در گزارش سازمان «اینرنیوز قیرقیزستان» که با بودجه آمریکا تأمین میشود، از « مشاوره و آموزش» کارمندان، از سازماندهی بازدید روزنامهنگاران از منطقه «باتکن» قیرقیزستان سخن میرود. «اینترنیوز قیرقیزستان» تحولات و دستاوردهای قبلی «در زمینه مبارزه با دروغپراکنی و تحریک» که پیشتر در «مولداوی» انجام شده بود را در میان میگذارد؛ تجربه کسب شده در اتحاد شوروی سابق نیز بهکار برده میشود. در گزارش سفارت انگلیس در قیرقیزستان در سال ۲۰۱۴ گفته میشود که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ کار در زمینه «گسترش پتانسیل جامعه مدنی در بخش تحقیق در مورد درگیریهای بالقوه و احتمالی» انجام شد، در این گزارش به «لابیگری برای حقوق جوامع منزوی و آسیبپذیر» (منظور تاجیکهای درون قلمرو قیرقیزستان است) اشاره میشود. ۱۴۸۵۰۰ پوند انگلیس را «اینترنیوز قیرقیزستان» برای «گسترش ظرفیت نهادهای محلی در بخش حلوفصل تعارضات و درگیریهای کنونی و مرتبط با منابع مراتع و چراگاهها در حوضه رودخانه «لایلک» در جنوب قیرقیزستان» (بخوانید: آموزش مقامات محلی برای مقاومت در برابر تصمیمات دولت در مورد حل منازعات) هزینه کرد.
نظارت دائمی بر اوضاع در مناطق مورد مناقشه قیرقیزستان و تاجیکستان توسط سازمان غیردولتی «مرکز پشتیبانی واروخ»، که در حیطه سازمان اطلاعاتی «MI 6» انگلیس انجام میشود؛ بخشی از فعالیتهای این مرکز ــ نظر خواهی از افکار اجتماعی در منطقه «باتکن» است. بهموجب توصیههای گزارش «آسیای مرکزی: چارچوب استراتژیک برای ایجاد صلح» به مقامات محلی پیشنهاد میشود «شرایط مساعدی را برای دستیابی به امکانات جدید جهت بیان خود در فرایندهای تصمیمگیری ایجاد کنند». اکنون در آنجا تاجیکها و قیرقیزها فقط خود را مطرح میکنند. در برخی از درون بومها از جمله ناحیه «اسفره»، محل استقرار درون بوم «واروخ» و در منطقه «باتکن» مراکز جوانان با حمایت مالی بانک جهانی ایجاد شدهاند. یک سوم جمعیت ناحیه «اسفره» را جوانان ۱۴ تا ۳۰ ساله تشکیل میدهند. میتوان تصور کرد که با چنین تراکم جمعیت قیرقیزستان و تاجیکستان با مراکز قدرت نرم غرب و در غیاب یک نیروی صلح کافی برای مقابله با آن، صلحی در مرزهای آشفته و پراکنده تاجیکستان و قیرقیزستان وجود نخواهد داشت.