۳۰۰ ردیف رانتی در بودجه وجود دارد
سیصد ردیف رانتی در بودجه وجود دارد که هیچگونه نظارتی بر عملکرد آن نیست زیرا نباید این اعتبارات بدون بازده بمانند و وضعیت ما بهگونهای که همه میدانند نمایان شود. خیلی از این ردیفها برای هزینههای تبلیغاتی و انتخاباتی تعیین میشود. در دوران سخت جنگ تحمیلی اقداماتی صورت گرفته است که میتواند چراغ راه ما در این روزها باشد. تأمین حداقل سطح معیشت و بقا برای مردم که آن روزها با نام کوپن انجام میشد باید برقرار شود. سپردن تخصیص ارز به مجلس بهصورت داوطلبانه از سوی دولت وقت و ممنوعیت واردات کالاهای لوکس درشرایط محدودیت منابع ارزی ازجمله اقدامات موثر دولت جنگ بود که میتواند مدنظر قرار گیرد.
ما در بودجهریزی یک سطح خرد داریم که بودجه را بهعنوان یک سند دخل و خرج مطرح میکنند. سطح دیگر بودجه، بعد کلان آن است که از بودجه بهعنوان ابزاری برای رسیدن به رشد، کنترل تورم و کاهش بیکاری استفاده میشود. سطح متعالی بودجهریزی نیز، سطح توسعه است که تلاش میکند بودجهریزی را بهعنوان سند کوتاه مدت در راستای اسناد برنامهای، به وسیلهای برای رفع فقر، افزایش سطح رفاه و آزادی مردم یک سرزمین تبدیل میشود. با این تفاسیر میتوان گفت در بهترین حالت بودجه در سیر بیش از یک قرن گذشته، هیچگاه از سطح خرد فراتر نرفته است لذا امروز که گوهر ایران زمین در خطر است نیاز داریم کمی شجاعانهتر در مباحث صحبت کنیم با این امید که مسئولان و دستاندرکاران اهمیت این بخش را دریابند.
ما با مفهومی بهنام وابستگی به مسیر طی شده روبرو هستیم یعنی عدهای نمیخواهند ما در بحث بودجه شاهد سامان گرفتن آن باشیم البته در طول تاریخ کشور ازجمله زمان امیرکبیر تلاشهایی برای سامان دادن به دخل و خرج کشور صورت گرفت. برای مثال او بودجه دربار را محدود کرد و مستوفیان را از حکام استقلال بخشید.
هرگاه در کشور ما انضباط بودجهریزی به اوج خود رسیده بود، التهاباتی در دستگاه سیاسی کشور رخ میداد، ازجمله اینکه در دولت دکتر مصدق، درست زمانی که کسری بودجه به حداقل ممکن رسیده بود و در دورهای مازاد بودجه درآمد حاصل شد، کودتایی رخ داد که پس از آن فروش نفت برای ایران آزاد شد و دولت نیز دست به استقراض از کشورهای خارجی زد.
علیرغم اینکه درسالهای پیش از انقلاب سهم وزارت جنگ از بودجه کشور ۳۰ درصد بود، با وجود جنگ و عدم فروش نفت، سهم امور دفاعی از بودجه حدود ۱۲ درصد بوده است لذا آنچه پیش از انقلاب رخ داده نشان میدهد که مفرهایی برای تولید و توزیع رانت در بودجه با ان عناوین گنجانده شده بود. در نتیجه سهم ۹ تا ۱۵ درصدی امور دفاعی در کل دوران جنگ تحمیلی نشاندهنده عملکرد افرادی است که دلسوز کشور بودند و برای کاهش هزینهها از خودشان شروع کرده بودند کمااینکه در خاطرات آمده است که مهندس موسوی و شهیدان باهنر و رجایی تنها به اندازه نیاز خود از حقوق ماهیانه نخستوزیری استفاده میکردند و مابقی آن را به دولت برمیگرداندند.
این خیلی مهم است که در آن سالها سهم گروههای رانتی، بسته و کشور ارزان اداره میشود در حالیکه در کشور عراق سهم وزارت جنگ از بودجه کشور خود بیش از ۴۴ درصد بوده است. این اتفاق در زمانی رخ داده است که ما واردکننده فولاد، دارو و تجهیزات جنگی بودیم که با شرایط فعلی کشور اصلاً قابل قیاس نیست. اما متأسفانه مشاهده میکنیم بعد از آن دوران باز سهم برخیها از بودجه افزایش پیدا میکند.
میتوان گفت رانت ناشی از تسخیرشدگی بودجه توسط یک عدهای بیشتر از رانت است تا جایی که فصل تدوین بودجه به فصل چانهزنی رانتیرها تعبیر میشود.
اکنون مسئولیتهای دولت نسبت به دوران جنگ خیلی کمتر شده و بسیاری از تعهدات دولت در قبال آموزش، بهداشت و رفاه عمومی به خود مردم محول شده است. از طرفی دیگر امروز میزان ریخت و پاش اعتبارات بدون بازده در اموری که نتیجه عکس میدهند، تأسفبرانگیز است. اعتباراتی به صداوسیما داده میشود که کنترلی بر خروجیهای آن وجود ندارد لذا چنین اتفاقاتی ازجمله عوامل رکود محسوب میشود چون پول کشور را در جاهایی هزینه میکنید که مابهازایی ندارد.
امروز جای هیچگونه بهانهای باقی نمانده چراکه اگر کشور در شرایط جنگی قرار دارد باید همانند اتفاقاتی که در زمان امیرکبیر، مصدق و دولت دفاع مقدس رخ داد، افرادی که دستاندرکار امور هستند از خود شروع کنند. سیصد ردیف رانتی در بودجه وجود دارد که هیچگونه نظارتی بر عملکرد آن نیست زیرا نباید این اعتبارات بدون بازده بمانند و وضعیت ما بهگونهای که همه میدانند نمایان شود. خیلی از این ردیفها برای هزینههای تبلیغاتی و انتخاباتی تعیین میشود. در دوران سخت جنگ تحمیلی اقداماتی صورت گرفته است که میتواند چراغ راه ما در این روزها باشد. تأمین حداقل سطح معیشت و بقا برای مردم که آن روزها با نام کوپن انجام میشد باید برقرار شود. سپردن تخصیص ارز به مجلس بهصورت داوطلبانه از سوی دولت وقت و ممنوعیت واردات کالاهای لوکس درشرایط محدودیت منابع ارزی ازجمله اقدامات موثر دولت جنگ بود که میتواند مدنظر قرار گیرد.