نبرد اصلی در ترکیه میان فقیر و غنی است، میان طبقات
«ما هیچ توهمی درباره پارلمان و کارکرد آن نداریم. ما در حال سازماندهی در کارخانه‌ها، محل‌های کار، مدارس و محلاتی هستیم که طبقه کارگر در آنجا حضور دارند. ما تلاش را بر این حوزه متمرکز کرده‌ایم. سرنوشت کشور ما آنجا تعیین می‌شود نه در نهادهایی چون پارلمان. ما با هیچ نیرویی که علیه اقتصاد بازار نباشد علیه امپریالیسم نباشد و علیه بنیادگرایی مذهبی موضع‌گیری نکند همکاری نخواهیم کرد.»
کمال اوکویان که دانش‌آموخته رشته علوم سیاسی از دانشگاه بوگازیچی استانبول است در گفت‌و‌گو با «شرق» از تحولات ترکیه گفت از چشم‌انداز جنبش چپ در آن کشور تا چرایی عدم حمایت حزبش از حزب دموکراتیک خلق‌ها.
چشم‌انداز مذاکرات صلح میان دولت ترکیه و پ ک ک را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا فکر می‌کنید ترکیه در یک جنگ داخلی درگیر خواهد شد؟
خط باریکی میان آنچه در جریان است و فروافتادن بین یک جنگ داخلی تمام عیار وجود دارد. از ابتدا ما به‌عنوان اعضای حزب کمونیست ترکیه تأکید کرده‌ایم که آنچه به اصطلاح روند صلح نامیده شده به یک جنگ خونین خواهد انجامید. علت آن مشخص بود مردم عادی چه ترک و چه کرد اطلاعاتی از جزئیات مذاکرات و چانه‌زنی‌های صورت گرفته نداشتند همه چیز پشت پرده بود از سوی دیگر قدرت‌های غربی در آن مداخله می‌کردند و در نهایت آنچه هیچ‌یک از طرفین صداقت و شفافیت به خرج نمی‌داد. البته که خطر جنگ داخلی برای ترکیه وجود دارد و این تهدیدی موجود است ما تعجبی نخواهیم کرد اگر روند مذاکرات صلح بار دیگر آغاز شود. عوامل گوناگونی ازجمله رویدادهای سوریه و عراق، برنامه‌های امریکا به خصوص پس از انتخابات ریاست جمهوری در آن کشور هستند که همگی بر شرایط ترکیه تأثیرگذار خواهند بود. قربانیان این موضوع مردم معمولی آن هم از هر قوم و فرقه‌ای خواهند بود.
حزب کمونیست ترکیه در انتخابات سراسری سال ۲۰۱۵ میلادی تنها ۰/۰۳ درصد از آرا را از آن خود کرد و در نوامبر آن سال تنها ۰/۱۱ درصد را از آن این حزب شد. علت اصلی فقدان محبوبیت حزب شما در میان رأی‌دهندگان چیست؟
به‌طور سنتی نیروهای چپ کمونیستی درصد بالایی از آرای مردمی را کسب نمی‌کنند. قانون الزام کسب ده درصد آرا برای احزاب به‌منظور راهیابی نمایندگان‌شان به پارلمان یک علت این امر است. دلیل دیگر پایین بودن سطح حیات سیاسی در ترکیه است. هیچ بحث واقعی‌ای میان برنامه‌ها و ایدئولوژی‌های مختلف صورت نمی‌گیرد. انتخابات تمامش به پول و دستکاری‌های رسانه‌ای در ترکیه بستگی دارد. همه می‌دانند که قدرت حزب ما بسیار فراتر از آن سطح است. مردم می‌دانند که حزب ما نیرویی است که خارج از آن بازی قرار گرفته اما از جدیت لازم برخوردار است. البته ما توهم پارلمانی نداریم.
علت اصلی کناره‌گیری داووداوغلو را از مقام نخست‌وزیری چه می‌دانید؟ آیا فکر می‌کنید آن گونه که اکثر تحلیلگران می‌گویند ییلدیریم نخست وزیر جدید کاملاً تابع اردوغان خواهد بود یا درجه‌ای از استقلال عمل را به نمایش خواهد گذاشت؟
واقعیت آن است که داووداوغلو استعفا نداد بلکه از سوی اردوغان محبور به ترک مقامش شد. اصلی‌ترین دلیل آن بود که اردوغان نگران روابط داووداوغلو با امریکا و بریتانیا بود. قدرت‌های بزرگ در حال یافتن راه‌هایی هستند که بتوانند از اردوغان گذر کنند و یا بدیلی را برای او پیدا کنند. داوواوغلو از نظر سیاسی تفاوتی با اردوغان نداشت. علت اصلی مورد حمله قرار گرفتن او از سوی اردوغان به‌همان دلیلی بود که ذکر کردم. بینالی ییلدیریم عروسک خیمه‌شب‌بازی دست‌نشانده اردوغان است البته در حال حاضر اردوغان او را در جایگاهی قرار داده که مطمئناً او را بعداً مورد سرزنش هم قرار خواهد داد. به‌طور خاص پس از افزایش مشکلات اقتصادی این موضوع آشکار خواهد شد. من گمان نمی‌کنم که جایگزینی ییلدریم با داووداوغلو هیچ تغییر واقعی و ملموسی را در جامعه و سیاست ترکیه ایجاد کند.
نظر حزب کمونیست ترکیه درباره تغییر نظام پارلمانی به ریاستی چیست؟
در واقع، ترکیه هم‌اکنون در عمل در حال اجرای نظام ریاستی است. البته تغییری حقوقی به‌معنای آن خواهد بود که ما بیش از گذشته در این جهت حرکت خواهیم کرد امری که مخالف آن هستیم. از سوی دیگر، ما نه وضع موجود را می‌پذیریم و نه بدیلی چون حزب عدالت و توسعه بدون اردوغان را قبول داریم. حزب کمونیست در حال کار برای تحقق جایگزینی واقعی است نه صرفاً یک آرایش ظاهری و بزک کردن سیستم موجود.
چرا حزب کمونیست ترکیه برخلاف بسیاری از چپ‌های رادیکال از حزب دموکراتیک خلق‌ها حمایت نمی‌کند؟
از نظر ما حزب دموکراتیک خلق حزبی چپ‌گرا نیست. نیروهای چپ هیچ تأثیر واقعی و ملموسی بر آن حزب ندارند. از دید ما حزب دمکراتیک خلق‌ها یک حزب با گرایشات ملی‌گرایی کردی و طرفداری از لیبرالیسم است. این واقعیت موجود است.
آیا فکر نمی‌کنید موضعی که شما در قبال حزب دموکراتیک خلق‌ها اتخاذ کرده‌اید شبیه به موضع حزب کمونیست یونان در خودداری از ائتلاف با سیریزا است و آن حزب را مجبور به ائتلاف به راست‌گرایان افراطی برای تشکیل دولت کرد؟
حزب کمونیست یونان در آن موقعیت تصمیم صحیحی را اتخاذ کرد. سیریزا حزبی است که تلاش می‌کند تا از سیستم محافظت کند. کمونیست‌ها خود را متعهد به حمایت از آنان نمی‌دانند. تشکیل یک حزب با ائتلاف با حزب راست‌گرا نباید بهانه‌ای برای سیریزا و راه توجیه خود باشد. ما در جزئیات آگاه هستیم که رهبری سیریزا چه می‌خواهد و می‌دانیم که روابط نزدیکی با انحصارات سیاسی و اقتصادی دارد. چرا باید فکر کنیم که کمونیست‌ها ملزم به حمایت از نیروهای دیگر هستند؟
چرا حزب کمونیست ترکیه با سایر احزاب برای کسب کرسی پارلمانی ائتلاف نمی‌کند؟
ما هیچ توهمی درباره پارلمان و کارکرد آن نداریم. ما در حال سازماندهی در کارخانه‌ها، محل‌های کار، مدارس و محلاتی هستیم که طبقه کارگر در آنجا حضور دارند. ما تلاش را بر این حوزه متمرکز کرده‌ایم. سرنوشت کشور ما آنجا تعیین می‌شود نه در نهادهایی چون پارلمان. ما با هیچ نیرویی که علیه اقتصاد بازار نباشد علیه امپریالیسم نباشد و علیه بنیادگرایی مذهبی موضع‌گیری نکند همکاری نخواهیم کرد. ما تنها نیستیم. ما یک حزب فرقه‌گرا و یا یک حزب با اندیشه‌های کودکانه نیستیم.
برخی از منتقدان معتقدند که تحلیل حزب کمونیست ترکیه درباره ریشه‌های داعش و پررنگ کردن نقش دولت‌های خارجی از دید شما در پیدایش آن، ناشی از باور شما به تئوری توطئه است.
البته که بنیادگرایی در منطقه دارای پایگاه اجتماعی قوی است. مردم فقیر هستند آنان با فساد تغذیه می‌شوند و نفرتی عمیق از جهان غرب در خاورمیانه به‌دلیل تلاش‌های قدرت‌های خارجی به‌منظور تخریب منطقه وجود دارد. این یک واقعیت است. در سوی دیگر، ما می‌دانیم که امپریالیست‌های غربی همواره از برداشت سیاسی از مذهب به‌عنوان یک ابزار استفاده کرده‌اند. این دیگر تئوری توطئه نیست. در ترکیه، اسلامگرایان بدون حمایت‌های آلمان و امریکا نمی‌توانستند به قدرت برسند. البته که پایگاه اجتماعی دارند و این ساختگی نیست.
چرا جامعه مدنی ترکیه در مقاومت در برابر محافظه‌کاری اجتماعی دولت عدالت و توسعه موفق نبوده است ؟ نظر شما درباره چشم‌انداز جدایی دین از سیاست در ترکیه چیست؟
اسلامیزاسیون در ترکیه دو دلیل اصلی دارد. نخستین دلیل آن تاریخی است از سوی دیگر نیز دلایل معاصری می‌توان برای آن متصور شد. اسلام یک مؤلفه قدرتمند فرهنگی و ایدئولوژیک در جامعه ترکیه برای قرون متوالی بوده است. این موضوع پس از تأسیس جمهوری تغییری نکرد. با این حال، مذهب از نظام سیاسی کنار گذاشته شد. کمالیست‌ها هرگز درک نکردند که برای حفظ یک پدیده بدون توجه به حوزه اجتماعی برای طولانی مدت امکان‌پذیر نیست. اکنون سرمایه‌داری نیازمند مذهب است آن هم به چندین دلیل نه صرفاً برای ارام نگهداشتن توده‌ها بلکه برای تقویت تجارت و کسب و کار نیاز زیادی به این موضوع وجود دارد. اگر به تاریخ هم نگاه کنید متوجه می‌شوید که اسلامگرایان هیچ‌گاه با اقتصاد بازار مشکلی نداشته‌اند و اتفاقاً اردوغان نیز نماینده این طیف است. ما کمالیست‌ها را مقصر نمی‌دانیم که چرا نسبت به موضوع مذهب سخت‌گیری کردند بلکه اشتباه آن بود که در آن زمان اصلاحات اجتماعی ضروری عملی نشد. این امر بدان خاطر بود که کمالیست‌ها در اساس وابسته به طبقه بورژوازی بودند.
چرا ارتش ترکیه برخلاف دهه‌های گذشته به‌طور مستقیم در سیاست دخالت نمی‌کند و علیه دولت اسلام‌گرا برخلاف تجارب پیشین اقدامی انجام نمی‌دهد؟ آیا علت آن پاکسازی‌های گسترده در ارتش توسط دولت عدالت و توسعه بوده است؟
ارتش ترکیه هرگز علیه خواست سرمایه‌داران بزرگ و ایالات متحده کاری را انجام نمی‌دهد. در صورتی که آنان از برنامه‌ریزی برای انجام یک کودتا حمایت می‌کردند حزب عدالت و توسعه در کمتر از یک روز از قدرت ساقط می‌شد. سرمایه‌داران بزرگ و ناتو از حضور آن حزب در قدرت خرسند هستند دست کم تا سال‌های ۱۳ـ۲۰۱۲ میلادی چنین به‌نظر می‌رسید.
چرا رویدادهای پارک گزی با شکست مواجه شدند؟ نقش کمونیست‌ها در آن تحولات چه بود؟
گزی شکست نخورده است بلکه عقب‌نشینی تاکتیکی روی داده است. دلیل اصلی این بود که هیچ بدیل سیاسی‌ای وجود نداشت. هیچ پیشتاز سیاسی‌ای در آن اعتراضات نبود اما حزب کمونیست تمام تلاش خود را به‌عمل آورد تا سازماندهی مردم را در سرتاسر کشور انجام دهد تا هویت ایدئولوژیک تقویت شود. هیچ کسی نمی‌تواند بگوید که این تلاش‌ها مثمرثمر نبودند و حزب کمونیست یکی از عناصر کلیدی‌ای بود که از جنبش در برابر گرایش‌های لیبرال و ملی‌گرایانه محافظت کرد.
بدیل حزب کمونیست ترکیه برای سیاست خارجی چیست؟ نظرتان درباره شعار صلح در داخل و صلح در خارج از خانه کمالیست و شعار به صفر رساندن مشکلات با همسایگان چیست؟
ما خود را در کنار هیچ‌یک از طرفین سرمایه‌داری قرار نمی‌دهیم. ما باید با طبقه کارگر و فقرا متحد شویم. هیچ صلحی در زیر پرچم سرمایه‌داری امکان‌پذیر نیست در نتیجه صلح در داخل و صلح در خارج یک شعار بیش نیست. در جنگ کره در همان زمانی که این شعار مطرح بود ترکیه شرکت داشت در آنجا صلحی در کار نبود در قبرس هم صلحی نبود و تنش میان یونان و ترکیه نیز همواره وجود داشته است! برای حزب عدالت و توسعه من هیچ چیزی ندارم که بگویم. آن‌ها در خواب و رویا به‌سر می‌برند نئوعثمانی‌هایی هستند که سیاست تراژیکی را در پیش گرفته‌اند. کار را از تراژدی گذرانده و آن را دفن کرده‌اند اکنون کمدی در جریان است.
برخی از تحلیلگران معتقدند که تنها مشکل اردوغان است و سیاست‌مداران دیگر در حزب عدالت و توسعه از جمله داووداوغلو و عبدالله گل رئیس جمهوری پیشین از او بهتر هستند. نظر شما درباره این دیدگاه چیست؟
من اردوغان را ترجیح می‌دهم. دست‌کم او بسیار باز بازی می‌کند. او باعث ایجاد نفرت زیادی از خودش در جامعه شده و این خوب است. آن‌هایی که شما نام بردید این قابلیت را دارند که چهره واقعی خود را پنهان کنند و این یک تله خواهد بود. بهتر است که از شر کل اعضای این حزب و موجودیت آن راحت شویم.
چرا فقرا و اعضای طبقه کارگر از حزب دست راستی عدالت و توسعه در انتخابات اخیر حمایت کردند؟ علت اصلی ضعف نیروهای چپ در سازماندهی این پایگاه اجتماعی و کمک به تقویت آگاهی طبقاتی را چه می‌دانید؟
البته ما هنوز ضعیف هستیم. باید با شدت کار کنیم. اما باید این را در نظر داشته باشید که طرفداران حزب عدالت و توسعه لزوماً از میان فقرا نیستند آنان بخش کوچکی از هواداران آن جریان را تشکیل می‌دهند. بخش اعظم هواداران این حزب افراد مذهبی هستند و حزب نیز از مذهب به‌عنوان ابزاری برای جذب توده‌ها استفاده کرده است.
ایا فکر می‌کنید آن گونه که برخی از کارشناسان مسائل ترکیه باور دارند امکان ائتلاف میان حزب عدالت و توسعه و حزب ملی‌گرای افراطی حرکت ملی وجود دارد؟
همه چیز امکان‌پذیر است اما فکر می‌کنم اردوغان زمان زیادی نخواهد داشت.
بین نیروهای سکولار، کردها و اسلامگرایان در ترکیه کدام یک برنده خواهند بود؟
هیچ‌یک از آنان. سرمایه‌داری به هیچ کدام از آن‌ها اجازه پیروزی را نخواهد داد. هیچ سکولاریسمی تحت حکومت و زمامداری بورژوازی امکان‌پذیر نخواهد بود. مدل اسلام‌گرایی سیاسی در ترکیه موفق نبوده است و غیرممکن است که بتوان الگوی دولتی مذهبی را در ترکیه اجرایی نمود. کردها نیز نمی‌توانند در جنگی که بر پایه قومیت است موفق شوند. نبرد اصلی در ترکیه میان فقیر و غنی است، میان طبقات.