اسناد تاریخی حزب توده ایران

توضیح تحریریه: این مقاله با امضای «روشن» ــ یکی از اسامی مستعار زنده‌یاد رفیق کیانوری ــ در نشریۀ درون حزبی «مسایل حزبی» ــ شمارۀ ۷، خرداد ۱۳۳۸ ــ منتشر شده است. تمرکز نویسنده بر اشتباهات حزب تودۀ ایران در مناسبات با جبهۀ ملی در سال‌های ۳۲‌ـ‌۱۳۲۸ است. رفیق کیانوری مناسبات حزب تودۀ ایران و بورژوازی ملی در سال‌های مبارزات نفت را در سه دوره مورد ارزیابی انتقادی قرار می‌دهد. این ارزیابی حاوی نکات بدیعی است.

در بررسی حاضر ممکن است مسایلی که در بررسی‌های دیگر مربوط به انقلاب ایران آمده از جهت برخی مسايل ‏و جهات تکرار شود، ولی مسلماً وظیفه و عملکرد این بررسی، یعنی طرح مسايل نظری (یا تئوریک) انقلاب ایران ‏و به‌دست دادن نیم‌رخی از حل این مسايل، وظیفه ویژه خود آنست و از این بابت تکراری در میان نیست. 

‏
ما در این بررسی به نکات زیرین می‌پردازیم. ‏

‏۱ـــ مختصات جامعه‌ای که در آن انقلاب روی داد،

‏۲ـــ خصلت عمومی انقلاب ایران،

‏۳ـــ نیروی عمده محرکه انقلاب ایران،

‏۴ـــ ایدئولوژی اساسی انقلاب ایران،

«جشنی که ما امروز برگزار می‌کنیم به‌مناسبت ۵۰‌مین سالروز تشکیل رسمی حزب کمونیست ایران است که حزب ما، حزب توده ایران وارث بالاستحقاق و ادامه‌دهنده راه آن می‌باشد.

این جشن را ما در سالی برگزار می‌کنیم که مصادف با سالگرد‌های مهمی خواه در مقیاس جنبش بین‌المللی کمونیستی و کارگری و خواه در مقیاس نهضت داخلی خود کشور ماست.

«طرح برنامه نوین حزب توده ایران تحقیقاً‌ مهم‌ترین سند سیاسی است که تاکنون از جانب حزب ما انتشار یافته است.
این طرح نه تنها از آن‌جهت دارای اهمیت است که جهان‌بینی و اصول مرامی حزب توده ایران، مشخصات جامعه کنونی ایران، مرحله انقلاب کشور ما و هدف‌های غايی حزب را تصریح می‌کند، بلکه از آن‌جهت نیز واجد اهمیت است که برای نخستین بار در تاریخ حزب ما وظایف مبرم و شیوه‌های عمل حزب را در شرایط کنونی مبارزه انقلابی علیه امپریالیسم و ارتجاع، در پیوند با هدف‌های دورتر مرحله انقلاب ملی و دمکراتیک یک‌جا مطرح می‌سازد.

یک رشته مسایل عمده سیاسی و سازمانی در دستور کار پلنوم پانزدهم قرار داشت.
مهم‌رین آنها، تصویب نهایی برنامه و اساسنامه جدید حزب بود، که طرح آن از مدت‌ها پیش در میان ارگان‌ها، اعضا و هواداران حزب توده ایران وسیعاً‌ مورد بحث و مشورت قرار گرفته بود.