خسرو باقری

مورخان غربی، اگر اصولا درباره خاورمیانه اطلاعی داشته باشند، آن را مدیون مطالعات "شرق شناسی" هستند. اما مورخان ‪   خاورمیانه به‌طور عمده رشته خود را از طریق پژوهش‌های پربار گونه‌های مارکسیسم می‌شناسند. از آغاز سده بیستم که مارکسیسم وارد خاورمیانه شد تا دهه ۱۹۶۰، روشنفکران خاورمیانه از آن به گرمی استقبال کردند تا جهان را تغییر دهند. تقریبا تمام این روشنفکران رزمندگانی بودند که به شخصیت‌های فعال مارکسیست تبدیل شدند.

برای منیر جباری

آبجی خانم (۱) یکی از داستان‌های اندیشه‌برانگیز صادق هدایت است: دختری بیست و دو ساله که در داستان نامی‌ ندارد و دیگران او را آبجی خانم صدا می‌زنند؛ همراه خواهرش، ماهرخ، که چند سالی از او کوچک‌تر است، با مادر و پدری که کارش بنایی است، شخصیت‌های اصلی داستان را تشکیل می‌دهند. این شخصیت‌ها همراه با شخصیت‌هایی چون ننه حسن، کلب حسین شاگرد نجار، ننه عباس و خانم ماهرخ (خانمی‌که ماهرخ در خانه او خدمتکار است) ساختار داستان را شکل می‌دهند.

«مردم در سیاست ایران» نام کتابی از دانشمند برجسته تاریخ معاصر میهن ما نیست، بلکه همان‌طور که مترجم محترم کتاب، بهرنگ رجبی، هم در «عنوان» و هم در «مقدمه مترجم» کتاب آورده، مجموعه‌ای است از پنج پژوهش موردی یرواند آبراهامیان که در سال‌های گوناگون نوشته و منتشر شده‌اند. بنابراین، این نام درواقع برداشتی است که به حق مترجم از مضمون این مقاله‌ها داشته است.

تاریخ علمی ‌را که در مدرسه خوانده‌ایم همه می‌دانیم: گالیله چطور از تلسکوپش استفاده کرد تا نشان بدهد زمین مرکز عالم نیست؛ چطور سیبی از درخت افتاد و نیوتن جاذبه زمین را کشف کرد و چطور انیشتین با یک معادله ساده پرده از اسرار زمان و مکان برداشت. در این روایت حماسی سنتی چند «مرد بزرگ» با «مغز‌های بزرگ» یک سر و گردن از دیگران بلندترند و ما هر چه داریم به آن‌ها مدیونیم. کارلایل این دیدگاه را به صراحت بیان کرده است: «تاریخ جز زندگی‌نامه مردان بزرگ نیست.»

برخورد مسلحانه بین ملت‌ها، ما را وحشت‌زده می‌کند. اما جنگ اقتصادی، که مثل یک عمل جراحی است، دست کمی از آن ندارد. جنگ اقتصادی شکنجه‌ای طولانی است و لطماتش از آنچه در ادبیات جنگی به تصویر کشیده شده است، کمتر دلهره آور نیست. از آنجا که به اثرات مرگبار جنگ اقتصادی خو کرده‌ایم، چندان به آن نمی‌اندیشیم…. نهضت ضد جنگ بی عیب و نقص است و من برای موفقیتش دعا می‌کنم. اما مرا از هراسی جانکاه خلاصی نیست: هراس از اینکه در صورت غفلت از منشأ همه شرارت‌ها ــ یعنی حرص و آز انسان ــ نهضت به شکست خواهد انجامید.