رحیم کاکایی

فرهنگ باستانی آسیای میانه، از‌جمله ترکمنستان مبتنی بر سنت‌های مذهبی زرتشتی، بودیسم، مسیحیت و برخی دیگر آیین‌ها و باورها است. با آغاز سده‌های هفتم و هشتم میلادی زمانی که منطقه توسط اعراب تسخیر شد، اسلام مذهب حاکم گردید. مؤمنان ترکمن، ازبک، تاجیک، قازاق و برخی دیگر گروه‌های اتنیکی ترکمنستان کنونی اکثراً از طریقت اسلام سنی ـ حنفی پیروی کردند.

این مقاله بخش مربوط به ترکمنها است که از کتاب «ملل ترک، بخشهایی از تاریخ اتنیکی»، ترجمه شده است. این کتاب به جنبه‌های تاریخ نویسی و مطالعه منابع پژوهش قوم شناسی برخی ملل ترک و مسائل کلیدی تاریخ اتنیکی آنها از جمله ترکمنها پرداخته است. هیئت تحریریه ی این کتاب عبارتند از: گروموف د.و.، گوبوگلو م.ن.، اوستاپنکو ل.و.، استارچنکو ر.آ.، چشکو س.و. و نویسندگان مقاله تحلیلی آن دکتر علوم تاریخ و.و. کارلف، دکتر علوم تاریخ گ.آ.کوماروا، است.

به‌گفته ابولغازی «تبار شناسی ترکمن» «به تقاضای ملا‌ها، بیک‌ها و شیخ‌های ترکمن» نوشته شد که معتقد بودند اُغوزنامه شایع در میان مردم پُر از خطا است و با یکدیگر جور در‌نمی‌آیند. لازم بود تصیح روایت رسمی ‌درباره منشاء ترکمن، توسعه و اسکان آنها ارائه شود. هر قبیله‌ای می‌دانست، و در برخی موارد تا امروز تبار خود را نگه می‌دارد، اما تبار جامع قبایل مختلف ترکمن وجود نداشت.
 

تحلیل قیاسی و سنتز داده‌های تاریخی و جغرافیایی موضوع مورد مطالعه امکان احیاء و بازآفرینی نقشه اسکان اوغوزها و ترکمن‌ها در آسیای میانه در سده‌های ده و یازده را می‌دهد.

در سال ۲۰۰۹ درگزارش خبرگزاری روسی تاس خبری با عنوان باستان‌شناسان در ترکمنستان به میهن اجدادی دین زرتشتی «پی بردند» درج شد. بنابر این گزارش، کنفرانس بین‌المللی در مرکز ایالت ماری (مرو) ترکمنستان به‌نام «مرگوش (مرو) باستان  ـ مرکز جدید تمدن جهان» فرضیه علمی‌ درباره ترکمنستان به‌مثابه زادگاه زرتشت را اعلام کرد.