رحیم کاکایی

دهستان در دوره سده میانه مرکز بزرگ اقتصادی،‌ تجاری ـ صنعتی و فرهنگی واحه مصریان در جنوب غربی ترکمنستان که در سده‌های میانه در منابع کتبی به‌عنوان «رباط دهستان» نامیده می‌شد، بود (آتاغارریف ۳، ۱۹۸۶).

هزاران سال مردمانی که ساکن قلمرو ترکمنستان شوروی (سابق، مترجم) شدند شهرهایی ساختند که پر از بناهای متنوع بود. رویدادهای تاریخی منجر به نابودی نه تنها شهرها، بلکه تمام تمدن‌ها شدند. یادآوری آنها در حال حاضر شامل آثار با‌ارزش فرهنگ مادی و در وهله نخست آثار معماری است. اهمیت این آثار ارزشمند برای شناخت تاریخ مردم ترکمن اجتناب‌ناپذیر است. آثار معماری که در ترکمنستان شوروی حفظ شده‌اند، بازتاب تمامی ‌دوره‌های تاریخی اجتماعی تکامل بشریت هستند.

فرهنگ باستانی آسیای میانه، از‌جمله ترکمنستان مبتنی بر سنت‌های مذهبی زرتشتی، بودیسم، مسیحیت و برخی دیگر آیین‌ها و باورها است. با آغاز سده‌های هفتم و هشتم میلادی زمانی که منطقه توسط اعراب تسخیر شد، اسلام مذهب حاکم گردید. مؤمنان ترکمن، ازبک، تاجیک، قازاق و برخی دیگر گروه‌های اتنیکی ترکمنستان کنونی اکثراً از طریقت اسلام سنی ـ حنفی پیروی کردند.

این مقاله بخش مربوط به ترکمنها است که از کتاب «ملل ترک، بخشهایی از تاریخ اتنیکی»، ترجمه شده است. این کتاب به جنبه‌های تاریخ نویسی و مطالعه منابع پژوهش قوم شناسی برخی ملل ترک و مسائل کلیدی تاریخ اتنیکی آنها از جمله ترکمنها پرداخته است. هیئت تحریریه ی این کتاب عبارتند از: گروموف د.و.، گوبوگلو م.ن.، اوستاپنکو ل.و.، استارچنکو ر.آ.، چشکو س.و. و نویسندگان مقاله تحلیلی آن دکتر علوم تاریخ و.و. کارلف، دکتر علوم تاریخ گ.آ.کوماروا، است.

به‌گفته ابولغازی «تبار شناسی ترکمن» «به تقاضای ملا‌ها، بیک‌ها و شیخ‌های ترکمن» نوشته شد که معتقد بودند اُغوزنامه شایع در میان مردم پُر از خطا است و با یکدیگر جور در‌نمی‌آیند. لازم بود تصیح روایت رسمی ‌درباره منشاء ترکمن، توسعه و اسکان آنها ارائه شود. هر قبیله‌ای می‌دانست، و در برخی موارد تا امروز تبار خود را نگه می‌دارد، اما تبار جامع قبایل مختلف ترکمن وجود نداشت.