جنگ غزه: آیا دادستان دادگاه کیفری لاهه همان معیار اوکراین را به‌کار خواهد گرفت؟
نویسنده: دیوید گوسمان ــ
مترجم: م. نوری ــ
دادستان کل دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه، «کریم خان»، با صدور حکم جلب «ولادیمیر پوتین» در پی دستگیری اوست. فشارها روی او که در موضوع جنگ اسرائیل ـ غزه نیز از خود فعالیت نشان دهد افزایش می‌یابد. آیا این احتمال وجود دارد؟
دادستان کل دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه، «کریم خان»، در فوریۀ ۲۰۲۲، درست پس از مداخلۀ نظامی روسیه در اوکراین بارها از اوکراین دیدن کرد. او اوکراین را «محل ارتکاب جرم» نامید و بدون فوت وقت یکی از بزرگترین تحقیقات قضایی تاریخ را در دادگاه کیفری بین‌المللی آغاز کرد.
برای انجام تحقیقات در اوکراین، به‌جز بودجۀ دادگاه کیفری بین‌المللی، مبالغ هنگفتی پول جمع‌آوری و کارکنان بیشتری از کشورهای غربی در اختیار دادگاه گذاشته شد. در ماه مارس ۲۰۲۳، «کریم خان» حکم جلب «ولادیمیر پوتین» را صادر کرد. اتهام اصلی پوتین ادعای انتقال غیرقانونی کودکان از اوکراین به روسیه بود.
«کریم خان»، اهل بریتانیا، در ژوئن ۲۰۲۱ با حمایت گستردۀ ایالات متحدۀ آمریکا و بریتانیا به‌عنوان دادستان دادگاه کیفری بین‌المللی انتخاب شد. آن زمان، «راجی سورانی»، مدیر مرکز اعراب در امور حقوق بشر، برندۀ جایزۀ نوبل جایگزین (جایزۀ حق زندگانی)، و ساکن غزه، از تحقیقات «کریم خان» دربارۀ اوکراین پشتیبانی کرد.
اما او همزمان از این موضوع گله‌مند بود که چرا دادستان کل هیچگاه اقدام مشابهی برای جمع‌آوری منابع مالیِ جداگانه برای تحقیق در خصوص فلسطین انجام نداده، هیچگاه از فلسطین به‌عنوان «محل ارتکاب جرم» نام نبرده، و هیچگاه اقدامی برای دیدار از فلسطین به‌عمل نیاورده است.
اما شرایط عوض شد. در ماه دسامبر ۲۰۲۲ «کریم خان» اعلام کرد امیدوار است در سال ۲۰۲۳ از فلسطین دیدار کند. ولی بنا به گزارش دیدبان حقوق بشر، اسرائیل درخواست سفر او را رد کرد.
پس از هفتم اکتبر، زمانی که بازوی نظامی حماس وارد اسرائیل شد، در اراضی نزدیک به غزه ۱۲۰۰ نفر را به قتل رساند، و متعاقب آن ارتش اسرائیل در بمباران‌های هوایی هزاران نفر را کشت، «کریم خان» مدتی طولانی سکوت اختیار کرده بود.
سکوت او از همه طرف مورد انتقاد قرار گرفت و فشار بین‌المللی روی «کریم خان» افزایش یافت. روز ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳ ، بیست روز پس از آغاز خشونت‌ها در غزه، او در نهایت از «رفح»، گذرگاه مصر به غزه دیدن کرد. او در گذرگاه «رفح» سخنرانی تند و مهیجی ایراد کرد که یادآور گفته‌های او دربارۀ اوکراین بود. بخش‌های سخنرانی او بعداً به‌تدریج در روزنامۀ بریتانیایی گاردین چاپ شد. او درسخنرانی تأکید کرد آنچه که درغزه می‌گذرد قابل قبول نیست و امیدوار است طی روزهای آینده موفق به سفر به نوارغزه شود.
او در سخنرانی خود به‌تفصیل دربارۀ حملۀ هولناک حماس به غزه و گروگانگیری در روز هفتم اکتبر صحبت کرد و عمل حماس را جنایت توصیف کرد. او همچنین دربارۀ واکنش اسرائیل به حملۀ حماس سخنانی گفت. او تأکید کرد که مردم غزه مجبور به تحمل «رنج غیرقابل تصوری» هستند و شرایط مردم بی‌گناهی که در پنجۀ جنگ اسیرند و راهی برای گریز از آن ندارند را غیر قابل تحمل نامید. او همچنین تأکید کرد که طبق حقوق بین‌الملل باید از مردم غیرنظامی محافظت شود. و در نهایت او از اسرائیل خواست در دادن مجوزِ ورودِ مایحتاج نجات‌بخش به غزه تأخیر نکند و اخطار داد که ممانعت از رساندن کمک‌های انسانی در بحبوحۀ فاجعۀ انسانیِ بی‌سابقه جنایت محسوب می‌شود.
«کریم خان» از اسرائیل خواست به حقوق بین‌الملل احترام گذارد و تأکید کرد که به‌موجب اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه، زیرساخت‌های غیرنظامی نظیر خانه‌های مسکونی، مساجد، کلیسا‌‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها نباید مورد حمله قرار گیرند.
دادستان کل دادگاه کیفری بین‌المللی همۀ کشورهای عضو دادگاه کیفری و همۀ طرف‌های ذیربط را فراخواند مشترکاً برای اجرای کنوانسیون ژنو، حقوق بین‌الملل، و اصول بنیادین اساسنامۀ رُم اقدام کنند، و دلایل نقض مقررات و ارتکاب جنایات را برای بررسی و اقدام مقتضی به دادگاه ارائه دهند.
بنا به گزارش رویترز، دیروز پنج کشور درخواست مشترکی را به دادستان کل دادگاه کیفری بین‌المللی با خواستۀ بررسی و تحقیق در مورد شرایط در مناطق فلسطینی ارسال کرده‌اند.
«کریم خان» در این خصوص گفته است که تقاضای آفریقای جنوبی، بنگلادش، بولیوی، کومور و جیبوتی تقدیم دادگاه شده است. آفریقای جنوبی اعلام کرد دلیلِ مطرح کردن درخواست این بوده است که «اطمینان حاصل شود که دادگاه کیفری بین‌المللی به شرایط حادّ فلسطین توجه لازم مبذول خواهد داشت.»
اظهارنگرانی شدید از سوی دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد
سه گروه حقوق بشری فلسطین هفتۀ گذشته شکایتی در دادگاه کیفری بین‌المللی طرح کرده بودند که در آن از دادگاه خواسته شده بود اسرائیل را به دلیل «آپارتاید» و «نسل‌کشی» تحت پیگرد قرار دهد و حکم جلب علیه مسؤولین اسرائیل صادر کند.
در شکایتی که روزچهارشنبه ۱۶ نوامبر از طرف سازمان‌های حقوق بشری «ال- حق»، «ال میزان»، و مرکز حقوق بشر فلسطین تقدیم دادگاه کیفری شد خواسته شده است «فوراً به حملات هوایی بی‌وقفۀ اسرائیل در مناطقِ غیر‌نظامیِ متراکم از جمعیتِ نوار غزه» توجه شود؛ حملاتی که طبق اظهارات مسؤولین مراکز بهداشتی نوارغزه منجر به کشته شدن بیش از ۱۱ هزار نفرشده که 40 درصد از آنها کودک هستند.
اواسط اکتبر هم وزیر اموراجتماعی اسپانیا بیانیه‌ای منتشر کرد و در آن از دولت ائتلافی اسپانیا خواسته شده بود که دادخواستی در دادگاه کیفری بین‌المللی برای رسیدگی به جنایات جنگی و به طرفیت نخس وزیر اسرائیل، «بنیامین نتانیاهو»، طرح کند. در بیانیۀ وزیر امور اجتماعی اسپانیا، «ایون بلارا»، به حملات هوایی مداوم اسرائیل و محاصرۀ ویرانگر نوار غزه اشاره شده بود که مانع از تأمین کمک‌های بشردوستانه می‌شود.
پیش از این نیز مدارکی در ارتباط با جنایات جنگی، از سوی همۀ طرف‌های درگیر در جنگ فعلی اسرائیل و غزه به کمیسیون تحقیق دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر داده شده بود. سه روز پس از آغاز جنگ، کمیسیون مزبور اعلام کرد که «در خصوص خشونت‌های اِعمال شده توسط اسرائیل و محاصرۀ کامل غزه به‌شدت نگران است و آن را «مجازات جمعی» ۲/۳ میلیون نفر جمعیت غزه تلقی می‌کند.
ایالات متحدۀ آمریکا اساساً با هرنوع تحقیقات دربارۀ رفتار اسرائیل در غزه مخالف است. دیگر کشورهای غربی هم به‌رغم تعداد کثیر قربانیان غیرنظامی و وضعیت اضطراری انسانی در غزه، به‌بهانۀ «حق دفاع از خود» از اسرائیل پشتیبانی می‌کنند.
صدراعظم آلمان، «اولاف شولتس»، همواره براین نکته تأکید می‌کند که حفظ امنیت اسرائیل بینش دولت آلمان است و تردیدی ندارد که اسرائیل در حملات به غزه حقوق بین‌الملل را رعایت می‌کند.
«هلن دافی»، پروفسورحقوق بین‌الملل بشردوستانه و استاد دانشگاه «لیدن»، در مصاحبه‌ای با «عرب نیوز» گفته است: «وقتی ما به شرایط غزه نگاه می‌کنیم، با یک «محل ارتکاب جرمِ» سهمگین روبرو می‌شویم. او به تعداد زیادی از شواهد و دلایل اشاره کرد که حاکی از جنایت جنگی و احتمالاً جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی هستند. او تأکید کرده است که یکی از جنبه‌های مهم تحقیقات تأمین کلیۀ دلایل در محل ارتکاب جرم است که برای مستدل و اثبات کردن تقصیر لازم‌اند؛ امری که البته در جریان یک درگیری مسلحانه، چالشی بسیار بزرگ است.
دادستان سابق دادگاه کیفری بین‌المللی، «فاتو بنسودا»، در مارس ۲۰۲۱ تحقیقاتی را در خصوص موضوع فلسطین آغاز کرد که از جمله جنایات جنگی احتمالی اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی فلسطین در غزه، کرانۀ باختری رود اردن، و اورشلیم شرقی را از سال ۲۰۱۴ در بر می‌گرفت. به‌گزارش روزنامه‌نگار «الساندرا باجک»، این اقدام پس از یک تحقیقات مقدماتیِ دقیقِ شش‌ساله، و پس از بررسی ادارۀ دادگستری در سال ۲۰۰۹، آغاز شده بود ولی پس از برکناری «فاتو بنسودا» در ژوئن ۲۰۲۱، دادگاه موضوع را مسکوت گذاشت.
گزارشگر ویژۀ سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر، «فرانسیسکا آلبانزه»، از موضوع مسکوت ماندن تحقیقاتِ مزبور شکوِه داشت، و در اوایل سال جاری همراه با دیگر کارشناسانِ مستقلِ سازمان ملل متحد خواست که دادستان کل فعلی تحقیقات را مجدداً به جریان اندازد.
علاوه براین، بودجۀ تحقیقات در مورد فلسطین ناکافی است. بودجۀ پیش‌بینی شده برای سال ۲۰۲۳ کمتر از یک میلیون یورو است، که در مقایسه با بودجۀ اختصاص‌یافته برای دیگر کشورها بسیار اندک است.
آیا پس از ورود «کریم خان» به موضوع اتفاقی خواهد افتاد؟ با توجه به پیش‌زمینه‌های موضوع که در فوق به آنها اشاره شد، و با توجه به مخالفت شدید ایالات متحده که علیه تحقیقات و طرح شکایت از اسرائیل فعالانه کار می‌کند، این امید که پس از اظهارنظر «کریم خان» و ورود او به موضوع اتفاقی بیفتد محتمل نیست. اما به این نکته هم باید اذعان داشت که تاکنون هیچ دادستانی دردادگاه کیفری بین‌المللی به این صراحت و وضوح در خصوص اسرائیل سخن نگفته است.
دادگاه کیفری بین‌المللیِ مستقردر لاهه، نهادی مستقل از سازمان ملل متحد، نهادی قضایی است که می‌تواند اشخاص حقیقی را به‌دلیل ارتکاب اعمال مجرمانه‌ای نظیر (نسل‌کشی، جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت) تحت تعقیب قرار دهد اگر ۱۲۳ عضو آن فاقد اراده یا توانایی باشند آن اشخاص را خود تحت تعقیب قرار دهند.
اسرائیل عضو دادگاه کیفری بین‌المللی نیست. ولی «کریم خان» به رویترز گفته است که رسیدگی به جنایات جنگی دولت اسرائیل وحماس در صلاحیت این دادگاه است.
منبع: تله‌پولیس، ۱۸ نوامبر ۲۰۲۳
https://www.telepolis.de/features/Gaza-Krieg-Wird-Haager-Chefanklaeger-Khan-das-Ukraine-Prinzip-anwenden-9533051.html