گریز از دلار آمریکا

بیستم ماه مارس رئیس جمهور چین ” شی جین پین ” با پرزیدنت ” ولادیمیر پوتین ” در مسکو دیدار کرد. در مقاله ای که ” شی جین پین ” پیش از سفربه مسکو در رسانه های روسیه منتشر کرده بود با شور و شوق نوشته بود که ” در سال گذشتۀ میلادی حجم تجارت بین چین و روسیه  به بیش از 190 میلیارد دلار رسیده و 116 درصد بیش از ده سال گذشته است.” و…. ” در تجارت فیمابین فقط از دلار آمریکا استفاده نخواهد شد.” و در مقاله ای که پوتین در رسانه های چین منتشر کرده بود نوشته بود :” سهم محاسبه با ارزهای ملی در کل تجارت فیمابین رشد کرده.” 65 درصد از تجارت عظیمِ بین دو کشوراکنون با ارز ملی چین و روسیه محاسبه و تسویه می شود.
درست است که ایالات متحدۀ آمریکا، چین و روسیه را بزرگ ترین تهدید برای موقعیت خود در جهان می بیند. ولی فقط دشمنان آمریکا نیستند که از دلار آمریکا روی برمی گردانند، حتی نزدیک ترین دوستان ایالات متحده نیز تلویحاً به رویگردانی از دلار اشاره کرده اند. رئیس جمهور فرانسه ” امانوئل ماکرون” پس از دیدار خود با ” شی جین پین ” ایالات متحده را با این گفته که اروپا باید وابستگی به ” دلارِ فرا سرزمینی” را کاهش دهد احتمالاً حیرت زده و خشمگین کرده است.
مطالبۀ فرار از دلارِ آمریکا نه تنها دارای خصلتی اقتصادی است بلکه همچنین دارای خصلتی سیاسی است. مطالبۀ مزبور فراخوانی است برای طراحی نوینی در نظم جهانی که سرکردگی ایالات متحده را زیر سوال می برد و طالب جهانی چندقطبی است. انحصار دلار نه تنها ضامن ثروت ایالات متحده بلکه ضامن قدرت آن نیز بود. بخش بزرگی از تجارت بین المللی با دلار محاسبه می شود و بیشترین ذخایر ارزی جهان را دلار تشکیل می دهند. تسلطِ جهانی دلار چنین امکانی را برای ایالات متحده فراهم کرده بود، جهت گیری عقیدتیِ مطلوب خود را به سایر کشورها دیکته کند یا آن ها را مجبور به تطبیقِ ساختاری  اقتصاد و سیاست خود با ایالات متحده نماید. تسلط دلار همچنین امکان این را برای ایالات متحده مهیّا نموده بود تنها کشور جهان باشد که مخالفین خود را به طور مؤثری مجازات وتحریم کند. رهایی از تسلط دلار، رهایی از تسلط ایالات متحدۀ آمریکاست. فرار از دلار سازوکاری برای جایگزین کردن جهان تک قطبی به سرکردگی آمریکا با جهان چند قطبی است.
در سال های اخیرهمانطور که ایالات متحده در مورد کوبا، ونزوئلا، افغانستان، ایران و روسیه به نمایش گذاشت، انحصار دلار قادر است به سرعت تبدیل به سلاحی پرقدرت گردد. دارایی کشورها می تواند به گروگان گرفته شود یا کشورها را می توان با اِعمال تحریم و با گرسنگی دادن مجبور به سازش کرد. نمایش اخیر این قدرت در بارۀ روسیه چشم بسیاری از کشورها را نسبت به آسیب پذیری آن ها گشود.
وزیر دارایی آمریکا ” ژانت یِلِن ” اخیراً گفته:” وقتی ما با استفاده از نقش جهانی دلار تحریم های مالی اِعمال می کنیم این خطر را به وجود می آوریم که دلار تضعیف شود.”… تحریم ها طبیعتاً چنین انگیزه ای را در چین و روسیه و ایران ایجاد می کنند جایگزینی برای دلار بیابند.
و این امر حقیقتاً اتفاق افتاده. ولی ” ژانت یِلِن ” متوجه بزرگ ترین  نتیجۀ جنگ دلاری نشده. نه تنها دشمنان آمریکا، یعنی چین و روسیه و ایران در تلاش اند خود را از زیر فشارتحریم ها رها کنند بلکه دوستان آمریکا و بقیۀ کشورهای بیطرف هم در حال سبک سنگین کردنِ گریز از دلار هستند.
در کنار چین و روسیه که در صدداند از استفاده از دلار فاصله بگیرند، فرانسه نیز خواهان این اقدام برای اروپاست. کشورهای غیرمتعهد نیز دربارۀ فرار از دلار صحبت می کنند یا در حال انجام این کارند.
هند قدرتی بزرگ و در حال رشد است و مانند چین تجارت فیمابین با روسیه را در سطحی کلان توسعه داده است. هند و روسیه در حال مذاکراه دربارۀ انعقاد توافقنامۀ تجارت آزاد بین هند و کمیسیون اقتصادی اورواسیا به رهبری روسیه هستند. ودر حال حاضر بین این دو کشور مذاکرۀ دیگری برای حصول به توافقنامۀ سرمایه گذاری چند جانبه درجریان است که پیشرفتِ مطلوبی نیز داشته است. روسیه تمایل خود برای استفاده از ارزهای ملی و ارزهای کشورهای دوست را ابراز کرده. هند هم در تجارت با روسیه بسیار علاقمند به استفاده از روپیه و کنار گذاشتن دلار آمریکاست. و هند اخیراً پرداخت بهای نفت خریداری شده از روسیه را با ارز ملی روسیه روبل آغاز کرده است.
تسلط دلار آمریکا درست در حیاط خلوت آمریکا هم مواجه با خطر شده. رئیس جمهور برزیل پرزیدنت “لوئیس لولا دا سیلوا ” پیشنهاد کرده با ایجاد ارز واحدی برای آمریکای لاتین، قدرت نظارت از دلار سلب شود. وی در خلال دیداری با ” شی جین پین ” پرسید:” چه کسی تصمیم گرفته دلار ارز جهانی باشد؟” و خود نیز پاسخ سؤال را داد. در ماه مارس برزیل و چین با دستوری به بانک های خود مبنی بر استفاده از “رئال” ارز ملیِ برزیل و” یوان” ارز ملیِ چین در تجارت فیمابین از دلار آمریکا خلاص شده اند.
حال پاکستان هم در تجارت با چین از ارز ملی استفاده می کند. ایران و روسیه گریز از دلار آمریکا را آغاز کرده اند و تجارت فیمابین را با ریال و روبل انجام می دهند. این دو کشور اخیراً اعلام کردند که ساز وکار مالی ایالات متحده ” سویفت ” را دور زده اند و با برقراری ارتباط بین بانک های خود ساز و کار جایگزینی به وجود آورده اند. عربستان هم اعلام کرده: ” هیچ مشکلی با فروش نفت به ارزهای دیگری غیر از دلار ندارد.” پروفسور و استاد علوم سیاسی در دانشگاه آتلانتیک فلوریدا ” رابرت رابیل ” می گوید که امارات متحدۀ عربی، مصر و اسرائیل نیز در حال فاصله گرفتن از دلار آمریکا هستند.
واتحادیۀ اقتصادی اورواسیا هم بر سر استفادۀ گام به گام از روبل در تصفیه حساب های تجاری به توافق رسیده است.
شاید حیرت آورترین واقعه برای ایالات متحدۀ آمریکا تصمیم وزرای دارایی و رؤسای بانک های مرکزی اتحادیۀ کشورهای جنوب شرقی آسیا – آسه آن ، دایربر کاهش وابستگی به دلار آمریکا در سی ام و سی ویکم ماه مارس بود. آسه آن متشکل از اندونزی، تایلند، فیلیپین، سنگاپور، ویتنام، کامبوج، لائوس، مالزی، میانمار و برونئی است. ملاقات مزبور منجر به صدور بیانیۀ مشترکی مبنی بر ” تقویت توانِ مقاومت مالی با استفاده از ارزهای محلی ” شد. ولی آنچه که ایالات متحده را باید نگران کند بیانیۀ رئیس جمهور اندونزی ” جوکو ویدودو ” در بارۀ دلیل این تصمیم گیری بود. وی گفت:” برداشتن این گام برای حفاظت از ما در برابر عواقب سیاسیِ محتمل ضروری است.” منظور او چه بود؟ او گفت:” خیلی مراقب باشید…. ما باید تحریم هایی را که ایالات متحده علیه روسیه اِعمال کرد از یاد نبریم.”
حق با ” ژانت یِلِن ” است. ” ویدودو ” به درستی گفت که تحریم ها علیه روسیه آسیب پذیری کشورهایی را که به دلار آمریکا و نظام پرداخت های بین المللی آمریکا اعتماد کرده بودند، نشان داد. ” ویدودو ” گفت: چنانچه ایالات متحده تحریم های مشابهی را علیه اندونزی اِعمال کند، استفادۀ آسه آن از ارزهای ملی در تجارت به اندونزی کمک خواهد کرد تا با این تحریم ها مقابله کند.
اتحادیۀ اقتصادی اورواسیا و آسه آن تنها سازمان هایی نیستند که در حال برنامه ریزی برای فرار از دلارند. بریکس سازمان بین المللی بزرگی است که هدف اصلی آن ایجاد توازن در جهان نوینِ چند قطبی  پس از افولِ تسلط ایالات متحدۀ آمریکا ست. این سازمان از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده و نمایندۀ 41 در صد از جمعیت جهان است. در بریکس هم صحبت بر سر استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین اعضا یا حتی استفاده از ارز جدید بریکس است.
” لولا دا سیلوا ” اخیراً پیشنهاد داد ” بانک بریکس ” ارزی برای تبادلات مالی در تجارت بین برزیل و چین و برزیل و سایر کشورهای عضو بریکس ایجاد کند. …” تا کشورهای عضو بریکس مجبور نباشند  دنبال دلار آمریکا بدوند تا صادراتی را که قادرند بهای آن را در ارز ملی دریافت کنند با دلار انجام دهند.” نایب رئیس مجلس روسیه ” الکساندر باباکف ” اخیراً اعلام کرد که کشورهای عضو بریکس در حال کار روی ساز وکارهای لازم برای ایجاد ارز بریکس هستند.
ارز بریکس قادر است دلار را حتی در خارج از مرزهای کشورهای عضو بریکس به چالش کشد. در گزارشی از ” فاینشنال پست ” آمده است:” چون هریک از اعضای بریکس در منطقۀ خود دارای وزن اقتصادی هستند سایر کشورهای جهان احتمالاً حاضر خواهند بود در پرداخت ها از ارز بریکس استفاده کنند.”
آفریقا یک چنین منطقه ای است. ماه ژوئیۀ سال جاری کنفرانس سران روسیه و آفریقا در ” سنت پترزبورگ ” برگزار خواهد شد. ” اُلینکا آیالا ” استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه ” لید بِکت” اخیراً در جریان مکاتبه ای برای من نوشت :” در حال حاضرهدف اصلی روسیه و چین قانع کردن کشورهای آفریقایی به حمایت از ارز بریکس است. … ” این موضوع اصلی کنفرانس آتی خواهد بود.”… ” آفریقا یک قارۀ مصرف کننده است و این به آن معناست که آفریقا کالا و خدمات زیادی وارد می کند. ….. اگر چین و روسیه موفق به قانع کردن کشورهای آفریقایی به دست کشیدن از دلار شوند ضربۀ سنگینی به ایالات متحدۀ آمریکا وارد خواهد شد.
از آفریقا تا جنوب آسیا، تا آمریکای لاتین تا چین و روسیه، هند، ایران و عربستان سعودی، همۀ این کشورها در حال برنامه ریزی برای گریز از دلار آمریکا هستند. این سازوکار در مرحلۀ گذار از سرکردگی آمریکا به جهانی چند قطبی دارای اثرات اقتصادی بزرگی خواهد بود ولی اثرات سیاسی آن می تواند بسیار بزرگ تر باشد.

منبع:
https://antikrieg.com/aktuell/2023_05_14_dieflucht.htm
این مقاله ابتدا در هشتم ماه مه در Antiwar.com منتشر شده.