قاچاق مواد مخدر افغانستان کجا می‌رود؟
حضور نظامی آمریکا در افغانستان گسترش بین‌المللی تجارت مواد مخدر را تأمین می‌کند. از زمانی که دولت در کابل در سال 2001 تحت کنترل آمریکا قرار گرفت تولید مواد مخدر افغانستان ده برابر افزایش یافت.
دوم تا سوم ماه مه 2019 در تاشکند یازدهمین نشست وزارتخانه‌های کشورهای عضو تفاهم‌نامه همکاری منطقه‌ای در زمینه کنترل مواد مخدر برگزار شد. در این نشست برخی گرایشات نگران‌کننده مرتبط با رشد تولید مواد مخدر در افغانستان و توزیع آن در خارج از کشور آشکار شدند. دیپلمات‌هایی که به‌شدت پیامدهای منفی قاچاق مواد مخدر افغانستان را احساس می‌کردند از کشورهای مشترک‌المنافع (روسیه، قزاقستان، قیرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، آذربایجان، ازبکستان) و همچنین نمایندگانی که در سازمان‌های بین‌المللی منطقه فعالیت می‌کنند مانند: شبکه توسعه آقاخان، سازمان همکاری شانگهای، مرکز هماهنگی اطلاعات منطقه‌ای آسیای مرکزی در زمینه مبارزه با توزیع مواد مخدر و اداره مبارزه با مواد مخدر و بزهکاری سازمان ملل متحد در این کنفرانس شرکت کردند. ولی بین شرکت‌کنندگان کنفرانس، افغانستان، که تهدید اصلی مواد مخدر جهان از آنجا سرچشمه می‌گیرد، حضور نداشت. از زمانی که دولت در کابل در سال 2001 تحت کنترل آمریکا قرار گرفت تولید مواد مخدر افغانستان ده برابر افزایش یافت، توقع مشارکت مؤثر افغانستان در مبارزه با فروشندگان مواد مخدر حداقل عجیب می‌بود.
شاید مبالغه نباشد اگر بگوییم که تولید مواد مخدر در افغانستان رونق می‌یابد. طبق گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد در سال 2017 تولید خشخاش تریاک در این کشور در مقایسه با سال 2016، 87 درصد افزایش یافت و به 9000 تن به بالاترین سطح خود رسید. محدوده کشت خشخاش تریاک (به افغانی کوکنار. مترجم) به بالاترین نمودار خود رسید. در سال 2017 سطح کشت خشخاش تا 328هزار هکتار افزایش یافت که نسبت به سال پیش، 2016، یک‌ونیم برابر (63 درصد) بیشتر شد. دلیل اصلی گسترش تولید مواد مخدر به‌طور دقیق گسترش محدوده‌های کشت خشخاش تریاک است که حکایت از مسیر ثابت «کنترل‌کنندگان» افغانستان در افزایش ظرفیت تولیدی تجارت مواد مخدر دارد. در این میان محدوده کشت خشخاش تریاک طی سال تقریباً دوبرابر افزایش یافت. اگرچه در سال 2016، 355 هکتار تخریب شد، در سال 2017، به 750 هکتار رسید. شمار استان‌هایی که در آن محصولات کشت از بین برده شد طی سال از هفت تا چهارده درصد افزایش یافت. با این حال این فعالیت نشان داده است که آن هیچ تأثیری بر میزان تولید مواد مخدر ندارد. تخریب یک بار کشت تنها تظاهر به مبارزه با تولید مواد مخدر است. برچیدن این تجارت را که سودهای افسانه‌ای به ارمغان می‌آورد هیچ‌کس نمی‌خواهد؛ تنها ابعاد این تجارت را گسترش می‌دهند. در ولایت بلخ میدان کشت خشخاش به ده هزار هکتار، در قندهار این کشت به ۷/۵ هزار، در نیمروز به ۶/۲ هزار و در اُروزگان به 6 هزار افزایش یافت. و در هلمند بزرگترین استان افغانستان که در جنوب کشور واقع است میادین کشت خشخاش تریاک بلافاصله به ۶۳/۷ هزار هکتار (به 79 درصد) افزایش یافت که حدود نیمی‌از کل اضافه رشد آنها را تأمین می‌کرد.
ولایت هلمند مرکز اصلی تولید مواد مخدر در افغانستان است و در اینجا شمار زیادی آزمایشگاه‌های هروئین ساخته شده‌اند. پیش از این هلمند منطقه زیر مسئولیت نیروهای اشغالگر بریتانیایی بود، اما بعداً آمریکایی‌ها را جایگزین بریتانیایی‌ها کردند. به‌طور کلی جنوب افغانستان 57 درصد کل خشخاش تریاک تولید شده (5200 تن)، شمال افغانستان 16 درصد (1400 تن)، غرب افغانستان 13 درصد (1200 تن) را می‌دهد. در سایر مناطق کل تولید گیاه مواد مخدر به 12 درصد می‌رسد. از لحاظ قیمت حجم تولید خشخاش تریاک در افغانستان در سال 2017 نسبت به سال پیش به 55 درصد افزایش یافت و به ۱/۳۹ میلیارد دلار و یا به 7 درصد تولید ناخالص ملی افغانستان رسید. اطلاعات مربوط به حجم مواد مخدری که طی سال گذشته توسط کشورهای آسیای میانه توقیف شده‌اند هشدار‌دهنده به‌نظر می‌رسند. طبق گفته عبدالعزیز کامیلوف سخنگوی وزارت امورخارجه ازبکستان در سخنزانی سوم ماه مه در کنفرانس تاشکند در سال 2018 مقامات جمهوری حدود یک تن ماده مخدر ضبط کردند که 41 درصد کمتر از نمودار سال پیش است. در این میان بالاترین محصول سال 2017 بلافاصله می‌بایست وارد بازار سال 2018 می‌شد، به‌نحوی که میزان مواد مخدر توقیف شده میبایستی کاهش نیابد بلکه افزایش یابد. شاید محموله‌ها به مقصد دیگری هدایت شده باشند.
مسیرهای متعددی برای عرضه مواد مخدر افغانی به بازار خارجی وجود دارند. مسیر شمال از طریق تاجیکستان، قیرقیزستان، ازبکستان و سپس قزاقستان، روسیه، اوکرائین، بلاروس یا کشورهای بالتیک به کشورهای اروپای شرقی، آلمان و هلند می‌گذرد. مسیر بالکان از طریق ایران یا پاکستان و سپس از راه دریا به ترکیه، کشورهای بالکان، جنوب، مرکز و غرب اروپا می‌رود. علاوه براین کانال‌هایی برای عرضه مواد مخدر به هند و چین وجود دارند. مسیر بالکان کوتاه‌تر از شمال است و در آن مرزهای دولتی کمتری هستند؛ در عوض ویژگی مسیر شمال شفافیت مرزهای بین کشورهای مستقل مشترک‌المنافع است که قاچاق مواد مخدر را آسان‌تر می‌کند. مرز روسیه و قزاقستان آسیب‌پذیرترین مرز برای مواد مخدر افغانستان است (از راه زمین ـ بیش از 5900 کیلومتر است) و مواد مخدر در عمل در تمامی طول این مرز جابجا می‌شود. در مارس سال گذشته مطبوعات ایران با استناد به کارشناسان افغانستان نوشتند که سود اصلی مواد مخدر نصیب آمریکایی‌ها می‌شود. بدون کمک ارتش آمریکا مواد مخدر افغانستان در چنین مقیاسی اصلاً نمی‌تواند به اروپا راه پیدا کند. آمریکایی‌ها برای انتقال مواد مخدر از هواپیماهای نظامی استفاده می‌کنند که بدون بازرسی از مرز می‌گذرند. حضور نظامی آمریکا در افغانستان گسترش تجارت بین‌المللی مواد مخدر را تأمین می‌کند. موقعیت فوق‌العاده سودمند افغانستان به پروژه انتقال نیرو به مسیرهای شمال (آسیای میانه، روسیه)، شمال شرقی (چین) و غرب (ایران) امکان می‌دهد. یکی از شیوه‌های پیش بردن نیرو جنگ «مواد مخدر» علیه مخالفان ژئوپلیتیکی آمریکا است.