اورشلیم جدید: راه‌حل آمریکا و اسرائیل برای مشکل فلسطین خطر جنگ بزرگ تازه‌ای را در منطقه به‌همراه دارد
تامارا ریژنکووا ــ
با وجود مقاومت قاهره، طرح قدیمی انتقال مردم فلسطین به مصر بحث‌های جدیدی را برانگیخته است.
واکنش مصر به وقایع نوار غزه بار دیگر توجه‌ها را به طرح آمریکایی ـ اسرائیلی برای انتقال جمعیت فلسطینی ساکن غزه به شبه‌جزیرهٔ سینا، که اکنون بخشی از مصر است، جلب کرده است. این سؤال در گذشته بارها در مذاکرات با قاهره مطرح شده بود، اما اکنون به‌نظر می‌رسد که عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، باید دوباره به این موضوع بپردازد و راه‌حلی بهینه پیدا کند.
اولین طرح‌های اسکان مجدد
ایدهٔ بیرون راندن فلسطینی‌ها از غزه برای اولین بار در دههٔ ۱۹۶۰ مطرح شد. پس از تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸ و مهاجرت دسته جمعی اعراب فلسطینی در نتیجه جنگ اعراب و اسرائیل در سالهای ۱۹۴۸ ـ ۱۹۴۹ و جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷، نهادهای مختلف اسرائیل راه‌حل‌هایی را برای این مشکل پیشنهاد کردند.
در سال ۱۹۶۸، وزارت خارجهٔ اسرائیل پروژه‌ای را ارائه کرد که فلسطینی‌های ساکن غزه را تشویق می‌کرد به کرانهٔ باختری و سپس به اردن و دیگر کشورهای عربی بروند. در همان سال، یک کمیتهٔ کنگرهٔ آمریکا طرحی را برای انتقال داوطلبانهٔ ۲۰۰ هزار فلسطینی از غزه به کشورهای دیگر مانند آلمان غربی، آرژانتین، پاراگوئه، نیوزیلند، برزیل، استرالیا، کانادا و ایالات متحده آمریکا مورد بحث قرار داد. اما این طرح شکست خورد، زیرا بسیاری از کشورها از پذیرش فلسطینی‌ها خودداری کردند.
پروژهٔ «ایلند»
در سال ۲۰۰۰، سرلشکر ذخیره «گیورا ایلند» (Giora Eiland)، که ریاست شورای امنیت ملی اسرائیل را بر عهده داشت، پروژه‌ای به‌نام «جایگزین‌های منطقه‌ای برای راه‌حل دو دولتی» ارائه کرد. این سند، که توسط مرکز مطالعات استراتژیک بگین ـ سادات منتشر شد، بر این فرض استوار بود که مصر یک مستطیل به‌مساحت ۷۲۰ کیلومتر مربع را در قلمرو شبه‌جزیرهٔ سینا، شامل مناطق ساحلی و شهر العریش، به‌نفع یک کشور بالقوهٔ فلسطینی واگذار خواهد کرد، و مصر معادل همان سرزمین‌ها را در جنوب غربی صحرای نقب (منطقهٔ وادی فیران)، همراه با امتیازات اقتصادی خاص، حمایت‌های بین‌المللی و امتیازات امنیتی دریافت می‌کند، در مقابل، فلسطینی‌ها غزه و بخشی از کرانهٔ باختری را به اسرائیل می‌سپارند.
با این حال، این طرح در یک لحظهٔ نامناسب ـــ اندکی پس از مذاکرات شکست‌خورده در کمپ دیوید بین یاسر عرفات، رئیس تشکیلات خودگردان ملی فلسطین و ایهود باراک، نخست وزیر اسرائیل و در زمان انتفاضه الاقصی در سپتامبر ۲۰۰۰ ـــ پیشنهاد شد. در نتیجه، حل و فصل مناقشهٔ فلسطین و اسرائیل برای چندین سال متوقف شد و پروژهٔ «ایلند» منتفی شد.
پروژهٔ ترامپ
ابتکارات مشابهی در سالهای بعد مطرح شد که بیشتر آنها بر اساس سند آیلند بود. طرح موسوم به «معاملهٔ قرن»، که در سال ۲۰۲۰ توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، پیشنهاد شد و رسماً با عنوان «صلح برای بهروزی و رفاه» نام گرفت، جدیدترین ابتکار برای حل مسألهٔ غزه بود. طرح صلح ترامپ با طرح‌های قبلی تفاوت چندانی نداشت و شامل همان نکات کلیدی بود ـــ مصر زمین‌هایی را در شبه‌جزیرهٔ سینا واگذار می‌کرد تا فرودگاه‌ها، کارخانه‌ها، و مراکز تجاری ساخته شود و پروژه‌های کشاورزی و صنعتی ارتقا یابد و به استخدام صدها هزار نفر کمک کند. بر اساس این سند، دولت جدید فلسطین قرار بود در این سرزمین رشد و توسعه یابد.
«معاملهٔ قرن» (که از زمان شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ هرگز اجرایی نشد) تصریح می‌کند که مصر ۹/۱۷ میلیارد دلار برای توسعهٔ سینا، از جمله نیم میلیارد دلار برای حمایت از پروژه‌های گردشگری در جنوب سینا در ساحل دریای سرخ، و ۱.۵ میلیارد دلار برای حمایت از تلاش‌های مشترک مصر و اسرائیل برای ایجاد یک مرکز بزرگ گاز طبیعی منطقه‌ای، دریافت خواهد کرد. قرار بود شهر العریش مصر، واقع در ۴۵ کیلومتری مرز غزه، برای فلسطینیان به «اورشلیم جدید» تبدیل شود.
«معاملهٔ قرن» امروز
اسرائیل با سوء‌استفاده از تهدید اخیر حماس، تمام تلاش خود را برای تحقق این طرح انجام داده است. بمباران سازش‌ناپذیر و وحشیانه غزه توسط نیروی هوایی اسرائیل به این منظور است که فلسطینی‌ها را مجبور به نقل‌مکان به مصر کند. برخی از مردم در حال حاضر دربارۀ نیاز به فرار به سینا صحبت می‌کنند. اکنون سیر وقایع تا حد زیادی به تصمیمات قاهره بستگی دارد.
تصادفاً، طرح انتقال فلسطینیان به سینا ارتباط تنگاتنگی با پروژهٔ کانال جدید در خاک اسرائیل دارد ـــ جایگزینی برای کانال سوئز که خلیج عقبه را به دریای مدیترانه متصل می‌کند. این پروژه، که به‌عنوان پروژه کانال بن‌گوریون شناخته می‌شود، می‌تواند به مرز امنیتی «طبیعی» بین اسرائیل و مصر تبدیل شود. از نظر تجارت و منافع استراتژیک، این کشور به رقیب اصلی کانال سوئز تبدیل می‌شود که حدود ۲۰ درصد کل تجارت جهانی از آن عبور می‌کند. در دههٔ ۱۹۶۰، ایالات متحده و اسرائیل علاقه زیادی به این پروژه داشتند. محققان هر دو کشور حتی ابزارهای فنی ساخت این کانال را با توجه به منظره کوهستانی صحرای نقب مورد مطالعه قرار دادند.
واکنش مصر
هم ایالات متحده و هم اسرائیل موضوع انتقال فلسطینیان به سینا را در جریان مذاکرات با حسنی مبارک و محمد مرسی رؤسای جمهور سابق مصر مطرح کرده بودند. حسنی مبارک، رئیس جمهور سابق مصر، اندکی قبل از مرگش چنین پیشنهادهایی را شرح داد. اما او قاطعانه این پیشنهاد را رد کرد. در سال ۲۰۱۹، نبیل ابورودینه، وزیر اطلاعات فلسطین، نیز گفت که محمد مرسی، رئیس جمهور این کشور که در سال ۲۰۱۳ برکنار شد، آماده بود تا در این زمینه امتیازاتی بدهد. به‌گفتهٔ بسیاری از تحلیلگران، این یکی از دلایل اصلی برکناری وی از سمت خود بوده است.
اکنون رسیدگی به این موضوع بر عهده عبدالفتاح السیسی است، و او قبلاً موضع خود را اعلام کرده است. به‌ویژه، السیسی خواستار حفاظت از شبه‌جزیرهٔ سینا در برابر طرح‌هایی برای تبدیل آن به صحنه عملیات نظامی شد. مصر معتقد است (و نه بی‌دلیل) اگر « فلسطین جدید» در سینا ایجاد شود، رویارویی بین حماس و نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) به آن منطقه کشیده خواهد شد، به‌ویژه از آنجایی که تشدید تنش‌های کنونی به‌طور قابل توجهی احتمال حل مسالمت‌آمیز مسأله فلسطین را شدیداً کاهش داده است.
در حال حاضر، اسرائیل در تلاش برای اعمال فشار بر قاهره است، و این شامل محدود کردن حجم کمک‌های بشردوستانه به غزه از طریق ایست بازرسی رفح می‌شود. مصر به‌نوبهٔ خود از پذیرش آوارگان فلسطینی از طریق همان گذرگاه مرزی خودداری کرده است. با این حال، همهٔ این‌ها تنها بحران انسانی حاد در غزه را تشدید می‌کند.
کمک به فلسطین
حتی اگر از دسیسه‌هایی که در پشت صحنه می‌گذرد آگاه نباشیم، می‌توانیم نتایج خاصی بگیریم. مصر اعلام کرد که حاضر است مجروحان و بیماران فلسطینی را بپذیرد. قاهره رسماً اعلام کرده است که ۱۰۰ هزار نفر را در مؤسسات پزشکی ملی خود معالجه خواهد کرد. به‌همین منظور، در مدت کوتاهی یک بیمارستان صحرایی در شهر شیخ زوید در نزدیکی رفح راه‌اندازی شد تا به‌عنوان گذرگاه مجروحان قبل از انتقال آنها به مراکز درمانی شهری باشد. این‌که آیا اسرائیل به همهٔ این افراد اجازهٔ بازگشت به خانه را خواهد داد یا نه، یک سؤال بزرگ است. و با توجه به حملات مداوم، این امکان وجود دارد که تعداد مجروحانی که اجازه ورود به مصر را دارند در آینده افزایش یابد.
فلسطینی‌های دوتابعیتی در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳ و در بحبوحه نبردهای جاری بین اسرائیل و گروه شبه‌نظامی فلسطینی حماس، وارد سمت مصری گذرگاه مرزی رفح با نوار غزه شدند. © رانیا سنجر / خبرگزاری فرانسه
در حال حاضر، توجه قاهره بر ارائه کمک‌های بشردوستانه به فلسطینی‌ها متمرکز است. به‌گفتهٔ شعبهٔ محلی هلال احمر، مصر بیشترین کمک‌های بشردوستانه ـــ حدود ۹۰۰۰ تن ـــ را به ساکنان غزه ارائه کرده است. قاهره همچنین اقداماتی را انجام می‌دهد که به آوارگان فلسطینی اجازه می‌دهد در شمال شبه‌جزیرهٔ سینا مستقر شوند. در العریش، دو ساختمان چندطبقه به این منظور اختصاص داده شده است که می‌تواند ۳۰۰ نفر را در خود جای دهد. علاوه بر این، قاهره تصمیم گرفته است به مصری‌هایی که قبلاً در جریان جنگ با گروه‌های محلی داعش آواره شده‌اند اجازه دهد به منطقه بازگردند.
در سالهای اخیر، قاهره مدعی شده که این مناطق به‌طور کامل از وجود شبه‌نظامیان و تروریست‌هایی که مصر از سال ۲۰۱۵ با آنها می‌جنگد پاکسازی شده است. به‌دنبال تظاهرات سازمان‌دهی شده توسط ساکنان تخلیه شده در ۳۱ اکتبر، مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر، به‌همراه رئیس شبه‌نظامیان محلی و تاجر برجسته، ابراهیم الارجانی، برای بازرسی وارد العریش شد. هر دو از سینا بازدید کردند تا پروژه‌های ساخت و ساز آتی را اعلام کنند، و به‌احتمال زیاد مردم را قبل از رویدادهای آینده آرام کنند.
«وکالت مردم» برای السیسی
طی یک ماه گذشته، یک رویداد قابل توجه دیگر نیز رخ داد. در ۲۰ اکتبر، رئیس‌جمهور السیسی تظاهرات خیابانی گسترده‌ای را ترتیب داد تا از مردم «وکالتی» بگیرد که به او اجازه می‌دهد در رابطه با رویدادهای فلسطین هر تصمیمی را که لازم می‌داند بگیرد.
در عرض چند روز، تمام رسانه‌ها و روزنامه‌های رسمی مصر و روزنامه‌های وابسته به سرویس‌های امنیتی، به‌اصطلاح «وکالتی» را منتشر کردند که ساکنان همهٔ شهرها باید برای حمایت از رئیس جمهور خود از طریق برگزاری تظاهرات گسترده، آن را به او «اعطا» کنند. این سند حاوی نکات زیر بود که بیانگر موضع رسمی مقامات است:
«من که یک شهروند مصر هستم به رئیس جمهور عبدالفتاح السیسی اجازه می‌دهم:
ـــ حفاظت از سرزمین مصر از خطر و جنگ با اسرائیل و تکمیل روند صلح که دهه‌ها متوقف شده است.
ـــ محافظت از سینا در برابر برنامه‌هایی که برای تبدیل آن به صحنهٔ عملیات نظامی و عملیات رزمی انجام می‌شود
ـــ برای محافظت از فلسطینی‌ها که باید در سرزمین خود بمانند. هیچ دولتی بدون مردم وجود ندارد!
ـــ برای حفاظت از آرمان فلسطین، که در صورت انتقال فلسطینی‌ها به مصر و اردن، ممکن است دیگر وجود نداشته باشد.»
پارلمان مصر همچنین طی یک نشست اضطراری در ۱۹ اکتبر به رئیس جمهور السیسی مأموریت داد تا اقدامات لازم را برای حفاظت از امنیت ملی و مخالفت با طرح اسرائیل برای انتقال فلسطینیان از غزه به شبه‌جزیرهٔ سینا انجام دهد.
اعضای مجلس نمایندگان به السیسی به‌عنوان فرمانده عالی نیروهای مسلح این اختیار را دادند که هر اقدامی را که برای تضمین امنیت مرزهای شرقی کشور و حفاظت از سرزمین‌های مصر ضروری می‌داند، اتخاذ کند.
در همین حال، علیرغم اظهارات رسمی، بسیاری از فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران، و وبلاگ‌نویسان مصری این رویدادها را ترفندی برای فریب مردم و دور زدن مادهٔ ۱۵۱ قانون اساسی مصر دانستند که این کشور را ملزم به برگزاری همه‌پرسی در مورد همهٔ مسایل مربوط به حاکمیت ارضی خود می‌کند.
در روزهای اخیر، برخی گزارش‌ها در رسانه‌های اسرائیل مبنی بر این‌که اسرائیل در صورت موافقت با ایجاد شهرک‌های فلسطینی در شبه‌جزیرهٔ سینا، ظاهراً بخش بزرگی از بدهی‌های خارجی مصر را حذف خواهد کرد، منتشر شد. با این حال، رئیس جمهور عبدالفتاح السیسی قاطعانه این ایده را رد کرد. او در ۱۷ اکتبر اعلام کرد که آواره شدن ساکنان غزه به سینا به‌منزلهٔ اعلام جنگ علیه مصر است. او یک جایگزین پیشنهاد کرد: انتقال غیرنظامیان به صحرای نقف تا پایان درگیری.
چرا مصر با این طرح مخالف است؟
اجرای «معاملهٔ قرن» چه تهدیدی برای مصر به همراه دارد؟ اولاً، اسکان مجدد دسته‌جمعی مردم فلسطین می‌تواند باعث شود که رویارویی بین حماس و اسرائیل به خاک مصر کشیده شود و مصر را به‌جنگ بکشاند.
ثانیاً، این سناریو تهدیدی برای حاکمیت و تمامیت ارضی مصر است ـــ به‌ویژه از آنجا که در سال ۱۹۷۷، شبه‌جزیرهٔ سینا به‌عنوان شرط صلح با اسرائیل به مصر بازگردانده شد. علاوه بر این، وضعیت پیشنهادی شهرک‌های بالقوهٔ فلسطینی‌ها در مصر نامشخص است.
مصر از کشیده شدن به جنگ واهمه دارد. رسانه‌های اسرائیلی اشاره کرده‌اند که ارتش اسرائیل ممکن است به بهانهٔ کمک ادعایی قاهره به حماس، جبههٔ جدیدی علیه مصر باز کند. چند روز پیش، مجلهٔ «دفاع اسرائیل»، منتشر شده توسط نیروهای مسلح اسرائیل، گزارش داد که اسرائیل باید مصر را تهدید کند، و در صورت لزوم، علیه مصر وارد جنگ شود، زیرا مصر با استقرار زیرساخت‌های نظامی قابل‌توجه در خاک این کشور در شبه‌جزیرهٔ سینا، نزدیک به مرز اسرائیل، توافقنامهٔ صلح ۱۹۷۹ را نقض کرده است.
در حال حاضر، قاهره بی‌طرفی نسبی خود را حفظ کرده و همچنان مانند دهه‌های گذشته، در مناقشهٔ فلسطین و اسرائیل یک میانجی است. سیاست عبدالفتاح السیسی بر حفظ منافع ملی، پرهیز از دخالت مستقیم در خصومت‌ها، و تأمین حداکثری مرزهای کشورش متمرکز است.
ــــــــ
* Tamara Ryzhenkova ، شرق‌شناس، متخصص تاریخ خاورمیانه، و کارشناس کانال تلگرامی «آفریقای عربی» است.
منبع: راشیا تودی، ۲۸ نوامبر ۲۰۲۳
https://english.10mehr.com/new ـ jerusalem ـ us ـ and ـ israeli ـ solution ـ to ـ the ـ palestine ـ problem ـ risks ـ a ـ new ـ major ـ war ـ in ـ the ـ region/