«حساب شده» و «بی‌رحمانه»: شکایت آفریقای جنوبی از اسرائیل به‌اتهام نسل‌کشی در دیوان دادگستری بین‌المللی
نویسنده: دیوید گوسمن ــ
بخش اول: روز اول دادگاه
مقامات اسرائیل قصد خود در نسل‌کشی را اعلام و بر همین اساس هم عمل کرده اند. اتهامی بسیار سنگین: حقیقت ماجرا چیست؟
دیروز نمایندگان آفریقای جنوبی در دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه، استدلالات خود را بیان کردند. بنا به اظهارات آنها بمباران‌های اسرائیل در نوار غزه «بی‌رحمانه» و به قصد نابودی مردم فلسطین است.
«تمبکا نگکوکایتونی»، وکیل آفریقای جنوبی، در اظهارات آغازین خود خطاب به مسؤولین اسرائیل گفت: «شما هر کسی را که با مردم غیرنظامی غزه همدردی کرد محکوم کردید، بارها مدعی شدید که در نوار غزه هیچ فرد بی‌طرف و بی‌گناهی وجود ندارد و نمی‌توان بین قاتلین زنان و کودکان اسرائیلی با شهروندان عادی غزه تمایز قائل شد، و در نهایت گفتید که این خودِ کودکان غزه هستند که مقصرند».
ریختن بزرگ‌‌‌ترین بمب‌های موجود جهان در مناطق متراکم از جمعیت
در جلسۀ استماع روز پنجشنبه، «رونالد لامولا»، وزیر دادگستری آفریقای جنوبی، «وُسیموزی مادونسلا»، سفیر این کشور در هلند، «عادله هاشم»، وکیل آفریقای جنوبی، و «جان دوگارد»، استاد حقوق بین‌الملل، دلایل اتهام را بیان کردند و هر یک به جنبه‌ای از شکایت آفریقای جنوبی پرداختند.
«عادله هاشم»، مسؤول تیم حقوقی آفریقای جنوبی، استدلالات خود را این‌گونه بیان کرد: «کشتار جمعی فلسطینی‌های نوار غزه مصداق نسل‌کشی است.»
او در این ارتباط به استفادۀ گستردۀ ارتش اسرائیل از بمب‌های ۹۰۰ کیلویی آمریکایی در جنوب غزه اشاره کرد، منطقه‌ای که ارتش اسرائیل با امن خواندن آن ساکنین غزه را به آنجا راند.
گورستان کودکان
«حسیم»، وکیل آفریقای جنوبی، در ادامه گفت: «هیچ‌کس در امان نیست، حتی نوزادان، و عکسی از گورهای دسته‌جمعی در نوار غزه را نشان داد. مسؤولین سازمان ملل متحد غزه را گورستان کودکان خوانده‌اند.»
طبق اظهارات مسؤولین بهداشت نوار غزه، تاکنون بیش از ۲۳۳۵۷ نفر در نوار غزه کشته شده‌اند، که بخش بزرگی از آنها را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. تخمین زده می‌شود که آمار قربانیان بسیار بیشتر از آمار رسمی است زیرا بسیاری زیر آوار مانده‌اند یا به‌عبارتی مفقود الاثر شده‌اند.
ناظر حقوق بشر اروپا ـ مدیتران تخمین زده است که از هفتم اکتبر، ۴ درصد از جمعیت نوار غزه، یعنی بیش از ۹۰ هزارنفر، در اثر حملات اسرائیل کشته، زخمی، یا مفقودالاثر شده‌اند.
هیچ جایی امن نیست
در شکایت آفریقای جنوبی، اسرائیل متهم به نقض مواد مختلف کنوانسیون نسل‌کشی سازمان ملل متحد شده است. در جلسۀ امروز دادگاه به اسرائیل فرصت داده شد دیدگاه‌های خود را در محضر دادگاه بیان کند و به اتهامات پاسخ دهد.
گروه وکلای آفریقای جنوبی به رهبری «عادله حسیم» اظهار داشت که اسرائیل عامدانه شرایطی را در نوار غزه ایجاد کرده است که زندگی را ناممکن می‌سازد و هدف تخریب فیزیکی نوار غزه است. اسرائیل ۸۵ درصد از فلسطینی‌های غزه را مجبور به کوچ اجباری کرده است. هیچ جای امنی که فلسطینی‌ها بتوانند به آنجا بگریزند وجود ندارد. او در ادامه گفت: «همۀ این اقدامات، منفرداً یا مجتمعاً، مبیّن الگوی رفتاری حساب‌شده و قصد اسرائیل در نسل‌کشی است.
فهرست بلند اقدامات اسرائیل:
عبارتند از:
گلوله‌باران مستقیم غیرنظامیان
استفاده از سیستم‌های تسلیحاتی که موجب ورود خسارات عظیم و گسترده به اشخاص می‌شوند.
ایجاد مناطق به‌ظاهر امن برای فراریان فلسطینی به‌قصد بمباران آنها در آن مناطق.
محروم کردن فلسطینی‌ها از دسترسی به مواد حیاتی، نظیر مواد غذایی، آب، سوخت، وسایل ارتباطی و پزشکی، و تخریب زیرساخت‌های شهری نظیر بیمارستان‌ها یا مدارس.
الگوی رفتاری
«عادله هاشم»، وکیل آفریقای جنوبی، در خاتمه تأکید کرد: “نسل‌کشی‌ها هیچگاه از پیش اعلام نمی‌شوند. ولی این دادگاه دلایل جرم از ۱۳ هفتۀ گذشته را در اختیار دارد و این مزیتی برای این دادگاه است. دلایل مزبور به‌وضوح الگوی رفتاری و به‌تبع آن مقاصد اسرائیل را از یک سو و قابل قبول بودن ادعای نسل‌کشی از سوی دیگر را نشان می‌دهند.
شکایت آفریقای جنوبی حاوی ۸۴ صفحه و بسیار مشروح است. در شکایت مزبور، ضمن ارائۀ مستندات مختلف، فهرست‌وار به اظهارات مقامات سیاسی اسرائیل اشاره شده است.
در ۸ صفحه از شکایت نقل قول‌هایی از مسؤولین اسرائیل، از جمله نخست‌وزیر «بنیامین نتانیاهو»، رئیس جمهور «اسحاق هرتسوگ»، و وزیر دفاع اسرائیل «یوان گالانت»، قید شده که به‌نظر شاکی پرونده «قصد نسل‌کشی قوم فلسطین» در آنها آشکار است.
نوار غزه را با خاک یکسان خواهیم کرد
در شکایت آفریقای جنوبی به جملۀ وزیر دفاع اسرائیل «یوان گالانت» اشاره شده که گفته است ما در نوار غزه علیه «حیوانات انسان‌نما» می‌جنگیم. وزیر انرژی اسرائیل «کاتس» گفته است: «یک قطره آب، باطری، برق نخواهیم داد تا بمیرند». یا معاون سخنگوی مجلس «نیسیم واتزوری» که گفته است: «ما یک هدف مشترک داریم: نوار غزه را با خاک یکسان کنیم».
در حقوق بین‌الملل کیفری، اتهام نسل‌کشی سنگین‌‌‌ترین اتهام است. در این خصوص که آیا اتهام نسل‌کشی بر آنچه که در نوار غزه می‌گذرد قابل انطباق است، مجادله‌ای سخت در جریان است.
«راز سگال»، تاریخدان اسرائیلی و پژوهشگر نسل‌کشی، حملۀ اسرائیل را «نمونۀ بارز نسل‌کشی» می‌داند که طبق حقوق بین‌الملل چنین تعریف شده است: «جنایتی که با این قصد ارتکاب می‌یابد تا ملیت، قوم، نژاد، یا معتقدین به مذهبی را به‌طور کامل یا محدود نابود کند.»
نسل‌کشی چیست؟
آنچه که از نظر حقوقی نسل‌کشی محسوب می‌شود طی زمان تغییر یافته و مفهوم آن وسیع‌تر شده است. در خلال دادگاه «رواندا» اعلام شد که انجام اعمالی با «قصد نسل‌کشی» برای تحقق جرم کافی است، حتی اگر کشتار در عمل اتفاق نیفتد. همچنین، اگر وخیم‌تر کردن شرایط زندگی در جهت نابودی جسمانی افراد باشد، نسل‌کشی محسوب می‌شود.
شدت و حدّت اعمال نیز نباید از پیش تعیین شوند. نسل‌کشی می‌تواند در «عملِ لحظه‌ای» خود را بروز دهد.
در شکایت «گامبیا» از «میانمار»، به اتهام نسل‌کشیِ «روهینگیا»، آلمان، همراه با کانادا، دانمارک، فرانسه، بریتانیا، و هلند، بیانیۀ مشترکی به دیوان بین‌المللی ارسال و از شکایت «گامبیا» پشتیبانی کرد.
آلمان از مفهوم موسّع نسل‌کشی حمایت می‌کند
در بیانیۀ مشترک مزبور آمده است: «عملیات نظامی با توسل به زور که موجب راندن اجباری اعضای گروهی از مردم شود و همچنین قصد نابودی آن گروه می‌تواند دلیلی بر نسل‌کشی باشد.»
دیوان دادگستری بین‌المللی در مورد «میانمار» اقدامات موقتی برای توقف خشونت به‌عمل آورد. آفریقای جنوبی هم از دیوان دادگستری بین‌المللی خواسته است «اقداماتی موقت» به‌عمل آورد تا کشتار جمعی اسرائیل و راندن مردم از نوار غزه را، که گرفتار گرسنگی و بیماری هستند، متوقف کند. (رسیدگی به اتهام نسل‌کشی و صدور حکم احتمالاً سال‌ها به‌طول خواهد انجامید.)
آفریقای جنوبی مشخصاً خواهان آتش‌بس فوری، رفع محاصره و حفاظت از مؤسسات بهداشتی شده است. اتخاذ تصمیمات فوری بیش از هر چیز دیگر به این دلیل ضروری است که اسرائیل رسماً اعلام کرده که جنگ عزه را تا یک سال ادامه خواهد داد.
مجادله در مورد نسل‌کشی در جریان است
در این بین، مقامات اسرائیل روز چهارشنبه نیز اظهاراتی را عنوان کردند که پیامد آنها به‌معنی نسل‌کشی است. «واتزوری»، معاون سخنگوی مجلس، ضمن تأکید بر اظهارات سابق خود گفت که همۀ فلسطینی‌های ساکن شمال غزه باید «نابود» شوند.
حمایت‌های بین‌المللی
هم‌زمان، تعداد دولت‌هایی که از درخواست آفریقای جنوبی حمایت می‌کنند رو به افزایش است. کشورهای برزیل، مالزی، بولیوی، و پاکستان از جمله کشورهایی هستند که به‌حمایت از درخواست آفریقای جنوبی برخاسته‌اند. علاوه بر این، آفریقای جنوبی از حمایت عظیم نهادهای بین‌المللی برخوردار است.
در نامۀ سرگشاده‌ای که بیش از ۱۰۰۰ جنبش مدنی و سندیکا از سراسر جهان امضا کرده‌اند، آمده است:
کشتار مردم فلسطین توسط اسرائیل، ایراد مصدومیت و آسیب روانی به آنها، و همچنین راندن بخش بزرگی از مردم فلسطین، قطع ورود آب، موادغذایی، سوخت، و دارو برای استفادۀ مردم تحت اشغال، از مختصات جنایت نسل‌کشی است. وقتی اکثریت ملل جهان خواستار آتش‌بس فوری باشند ولی بر پیگرد قضایی اسرائیل اصرار نورزند، چه عامل دیگری مانع اسرائیل از پاکسازی قومی همۀ فلسطینیان خواهد شد؟
بخش دوم ـــ روز دوم دادگاه
دیوان دادگستری بین‌المللی سازمان ملل متحد: اسرائیل از خود دفاع می‌کند یا مرتکب نسل‌کشی در غزه می‌شود؟
در روز دوم استماع در دیوان دادگستری بین‌المللی، اسرائیل اتهام نسل‌کشی آفریقای جنوبی را افترآمیز خواند و آن را رد کرد. اسرائیل سه دلیل عمده برای دفاع از خود ارائه داد.
در جلسلۀ دوم دیوان دادگستری بین‌المللی در لاهه، اسرائیل امکان یافت در خصوص شکایت آفریقای جنوبی دایر بر ارتکاب نسل‌کشی توسط مسؤولین اسرائیل موضع‌گیری کند و از خود در برابر اتهامات دفاع نماید.
«بی‌اساس» و «نامعقول»
در این جلسه، تیم حقوقی اسرائیل استدلالات خود را ارائه داد، شکایت آفریقای جنوبی را «بی پایه و اساس» و «نامعقول» خواند، آن را «تهمت‌زنی» قلمداد کرد، و گفت که اسرائیل قصد نابودی ملتی را ندارد بلکه از مردم خود دفاع می‌کند. «تل بیکر»، مشاور حقوقی وزارت امور خارجۀ اسرائیل، بیانیۀ آغازین اسرائیل را قرائت کرد و گفت که آفریقای جنوبی وقایع ۷ اکتبر را «نادیده» گرفته است.
در این رابطه، دفاع تیم حقوقی اسرائیل بر سه پایه استوار بود.
اولاً اسرائیل محق است از خود دفاع کند. «گیلاد نوآم»، معاون دادستان کل اسرائیل در امور بین‌المللی، نیز به این استدلال پیوست.
او در مخالفت با اتخاذ «تصمیمات موقت» سخن گفت (آفریقای جنوبی در شکایت خود خواهان آتش‌بس فوری، رفع محاصره، و حفاظت از مؤسسات بهداشتی شده است) و اعلام کرد که حماس از سوی اسرائیل و دیگر کشورها به‌عنوان سازمانی تروریستی شناخته شده، عملیات تروریستی مهیبی را انجام داده، و اسرائیل به آن واکنش نشان می‌دهد.
هیچ‌چیز نمی‌تواند توجیه‌گر نسل‌کشی باشد
استدلال اسرائیل در بی‌مورد بودن اتهام نسل‌کشی تعجب برانگیز نیست و در خلال بیش از سه ماه بمباران‌های نوار غزه بارها از سوی مسؤولین دولت و ارتش اسرائیل عنوان شده است.
ایالات متحدۀ آمریکا و بسیاری از کشورهای غربی، به‌ویژه آلمان، تا به‌امروز تأکید دارند که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد و برای دفاع از خود در غزه می‌جنگد.
این مشروعیت‌بخشی به اقدامات مهیب نظامی اسرائیل در غزه، به‌همراه حصر انسانی، با بیش از ۲۳ هزار کشته، از جمله ۱۰ هزار کودک، و زنان بی‌شمار و ده‌ها هزار مصدوم و مفقود، به‌نظر بسیاری از صاحب‌نظران موضوعی غیرقابل قبول و مردود ارزیابی می‌شود.
برهمین پایه است که «رونالد لامولا»، وزیر دادگستری آفریقای جنوبی، پس از اتمام جلسۀ استماع به خبرنگاران گفت که هیچ چیزی، حتی استناد به حق دفاع از خود، نمی‌تواند نسل‌کشی را توجیه کند.
اصرار اسرائیل برحفاظت از مردم خود
اسرائیل و همچنین ایالات متحدۀ آمریکا، بریتانیا، و اتحادیۀ اروپا، در رابطه با حق دفاع از خود به مادۀ ۵۱ منشور سازمان ملل متحد استناد می‌کنند. در این ماده آمده است:
در صورت حملۀ مسلحانه به یکی از اعضای سازمان ملل متحد، تا زمانی که شورای امنیت سازمان اقدامات لازم را برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به‌عمل آورد، هیچ‌یک از مقررات این منشور به حق ذاتیِ دفاع مشروعِ انفرادی یا جمعی اعضا لطمه‌ای وارد نخواهد کرد.
بسیاری از کارشناسان بر این اعتقاد‌ند که حق مزبور قابل انطباق بر جنگ غزه نیست.
«فرانسیسکا آلبانزه»، گزارشگر ویژۀ سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر، در این رابطه در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۳ در نطقی در باشگاه مطبوعات استرالیا گفت: «حق دفاع از خود زمانی قابل اِعمال است که کشوری از سوی کشوری دیگر مورد تهدید قرار گیرد و این امر در مورد غزه صادق نیست.»
حق دفاع از خود در برابر قومی در منطقه‌ای اشغالی؟
حمله‌ای که اسرائیل در هفتم اکتبر با آن روبه‌رو شد توسط گروهی مسلح از منطقۀ نوار غزه صورت گرفت که در عمل تحت کنترل اسرائیل است. هرچند اسرائیل در سال ۲۰۰۵ نیروهای نظامی خود را از غزه خارج کرد ولی از زمان به‌قدرت رسیدن حماس در سال ۲۰۰۷، بر این منطقه محاصرۀ زمینی، دریایی، و هوایی اِعمال نموده است.
همان‌طور که سازمان ملل متحد و سازمان‌های حقوق بشری بر آن اذعان دارند، اقدام فوق‌الذکر اسرائیل هم‌طراز با اشغال است، حتی اگر اسرائیل و هم‌پیمانانش این ارزیابی را نپذیرند.
«فرانسیسکا آلبانزه»، گزارشگر ویژۀ سازمان ملل، در ادامۀ نطق خود گفته است که اسرائیل مدعی نیست مورد تهدید کشور دیگری قرار گرفته است، بلکه از سوی گروه مسلحی از منطقه‌ای اشغال‌شده. نمی‌توان برای استفاده از حق دفاع از خود، به تهدیداتی استناد کرد که از منطقه‌ای صورت گرفته که تحت اشغال نظامی اسرائیل است.
گزارشگر مزبور در این ارتباط به نظریۀ کارشناسی دیوان دادگستری بین‌المللی از سال ۲۰۰۴ استناد کرده که احداث دیوار در کرانۀ باختریِ تحت اشغال اسرائیل را غیرقانونی خوانده است. دیوان دادگستری دلایل اسرائیل در احداث دیوار را با این استدلال رد کرد که اسرائیل نمی‌تواند در منطقه‌ای اشغال‌شده به حق دفاع از خود استناد کند.
«نیمر سلطانی»، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه «سواس» لندن، در این رابطه به روزنامۀ گاردین گفته است:
تأکید بر این نکته که نوار غزه منطقه‌ای اشغال‌شده، و محاصرۀ آن بخشی از نظام آپارتاید حاکم است، حائز اهمیت فراوان است، زیرا استدلال اسرائیل دایر بر دفاع از خود را زیر سؤال می‌برد. حملۀ حماس حمله‌ای از خارج نبود، بنابراین نباید وقوع خشونت را تروریسمی پوچ، خشونتی نامعقول و یا ناشی از نفرت عمیق دانست. به‌قول آفریقای جنوبی، نسل‌کشی ارتباطی به حق دفاع از خود ندارد، حق دفاع نمی‌تواند نسل‌کشی را توجیه کند. کشورها نمی‌توانند به‌نام امنیت یا حق دفاع از خود مرتکب نسل‌کشی شوند یا تبعیض نژادی اِعمال کنند.
دومین دلیل اسرائیل در دیوان دادگستری بین‌المللی رد وجود «قصد» در نسل‌کشی بود و ادعا کرد که «قصد» نقشی محوری در اثبات اتهام نسل‌کشی دارد.
به‌رغم این‌که آفریقای جنوبی فهرستی از اظهارات مقامات اسرائیل را به دیوان ارائه داده بود، تیم وکلای مدافع اسرائیل تأکید کردند که نسل‌کشی سیاست دولت اسرائیل نیست.
«تضادی عظیم» بین واقعیت و روایت اسرائیل
اسرائیل به این نکته نیز اشاره کرد که این کشور دارای نظام قضایی است و مبتنی بر قواعد عمل می‌کند و بنابراین اگر عملی دالّ بر جنایت در غزه اتفاق افتد، در دادگاه‌های اسرائیل به آن رسیدگی می‌شود. «کریستوفر استاکر»، یکی از وکلای مدافع اسرائیل، در این رابطه گفت:
در یک درگیری نظامی، وقوع موارد مرگ و میرِ غیرقابل اجتناب و درد و رنج انسانی، فی‌نفسه دلالت بر الگوی رفتاری معین یا قصد نسل‌کشی ندارد. علاوه بر آن، ارتش اسرائیل منطبق با اصول حقوق بین‌الملل عمل می‌کند و ورود حداقل صدمات به غیرنظامیان را هدف خود قرار داده است.
«توماس مک مانوس»، استاد جنایات دولتی در دانشگاه «کوئین مری» لندن، در مصاحبه‌ای با الجزیره گفته است که دیوان دادگستری بین‌المللی احتمالاً «تضاد عظیمِ» میان تصویری که اسرائیل از دغدغه‌های حقوق بشری خود ارائه می‌دهد و «واقعیت موجود در محل واقعه»، جایی که به‌گزارش سازمان‌های تحت نظر سازمان ملل مردم گرسنه‌اند، دسترسی به آب ندارند، و شاهد حمله به بیمارستان‌ها، مدارس، و دانشگاه‌ها هستند، را تشخیص خواهد داد.
آیا دیوان دادگستری بین‌المللی صلاحیت رسیدگی به شکایت را دارد؟
سومین دلیل محوری وکلای اسرائیل در دیوان دادگسنری بین‌المللی ایرادِ شکلی بود.
اسرائیل در رابطه با صلاحیت دیوان گفت که یکی از الزامات دیوان دادگستری احراز این پیش‌شرط است که آیا کشور طرح‌کنندۀ شکایت اقدامی برای حل دوجانبۀ اختلاف کرده است یا نه؟ به‌گفتۀ اسرائیل، این کشور پیش از طرح موضوع در دیوان، موفق به گفت‌وگو با آفریقای جنوبی نشده است. ولی آفریقای جنوبی پاسخ داد که با اسرائیل تماس گرفته ولی پاسخی دریافت نکرده است.
به گفتۀ «مروان بیشارا»، تحلیل‌گر ارشد الجزیره، تیم اسرائیل دلایل فنی و حقوقی محکمی ارائه داد ولی با توجه به روند قضایا و کشتار نظام‌مند در غزه، در زمینۀ ارائۀ دلایل اخلاقی، تاریخی، انسانی، و مبتنی بر واقعیت، بازنده بود.
حال دیوان دادگستری بین‌المللی طی روزها و هفته‌های آینده در خصوص درخواست آفریقای جنوبی دایر بر اتخاذ تمهیدات موقت نظیر آتش‌بس فوری، وارد شور خواهد شد، ولی در این خصوص که آیا اسرائیل در جنگ غزه مرتکب نسل‌کشی شده است رسیدگی سال‌ها به‌طول خواهد انجامید.
منبع: تله پولیس، تاریخ انتشار بخش اول ۱۲ ژانویه، و بخش دوم مقاله ۱۳ ژانویه ۲۰۲۴.
۱.
https://www.telepolis.de/features/Gnadenlos ـ und ـ Kalkuliert ـ Suedafrika ـ klagt ـ Israel ـ wegen ـ Genozid ـ am ـ UN ـ Gerichtshof ـ an ـ ۹۵۹۵۰۹۳.html
۲.
https://www.telepolis.de/features/UN ـ Gerichtshof ـ Verteidigt ـ Israel ـ sich ـ selbst ـ oder ـ begeht ـ man ـ Voelkermord ـ in ـ Gaza ـ ۹۵۹۶۳۳۴.html