مستمری‌های ناچیز، عاملِ اشتغالِ غیرقانونی
تا سال‌های نه‌چندان دور اشتغال افراد در سنین بالا امری عادی تلقی می‌شد. در آن روزگار در مشاغلی چون پیشه‌وری در بازار و حاشیه شهرها، و همچنین کشاورزی و دامپروری در روستاها، مردان و زنان شاغل تا پایان عمر و تا زمانی که از کار نیفتاده بودند، همچنان شاغل می‌ماندند و پدیده‌ای به‌نام بازنشستگی وجود نداشت، اما با تولد نهاد دولت مدرن و همچنین به‌وجود آمدن ساختار تأمین اجتماعی در کشورها و طبعاً ایران، رفته رفته این فرهنگ که «کرامت انسانی افراد مسن و بازنشسته جامعه چنان است که نباید در سنین بازنشستگی کار کنند» در مسیر روند توسعه جا افتاد.
اما امروز، که سال‌ها از تصویب قانون بازنشستگی در بازار روابط کار می‌گذرد، با پدیدهٔ دیگری از نوع اشتغال بازنشستگان مواجه هستیم. البته این‌بار علت اصلی تمایل بازنشستگان به حضور در بازار کار تنها به عامل اقتصادی و نیاز آنها به ادامهٔ کار بازمی‌گردد.
اشتغال بازنشستگان کشور (به‌ویژه بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی) در دوران شروع دریافت مستمری، یکی از آسیب‌های رایج در بازار کار است که در کشور ایران با کاهش ارزش پول ملی و افزایش روند مداوم تورم بالای ۴۰ درصدی در کشور، به پدیده‌ای رایج در اقتصاد بدل شده است. اما این پدیدهٔ اقتصادی به‌همان اندازه که واقعی است، غیرقانونی و ضد کرامت انسانی نیز هست.
وقتی آنچه به‌عنوان مستمری نصیب بازنشستگان می‌شود پاسخگوی شرایط اقتصادی آنها نباشد و در شرایطی که با روند فزاینده تورم و کاهش ارزش پول، و همچنین بحران در صندوق‌های تأمین اجتماعی، ارزش دارایی‌های بازنشستگان و شاغلین در صندوق‌ها کاهش یافته و ارزش مستمری دریافتی ماهانه نیز در مسیر نزول گام نهاده است، رفته رفته اقلیتی از بازنشستگان بار دیگر به مسیر اشتغال گام نهاده و وارد بازار کار شدند. اما از آنجا که به‌کارگیری بازنشستگان پس از واریز اولین مستمری؛ غیرقانونی است و باعث قطع واریز مستمری در صورت اثبات اشتغال بازنشسته می‌شود، لذا بازنشستگان در اغلب مشاغل و فرصت‌های شغلی رسمی نمی‌توانند حاضر شوند.
مشکلات معیشتی بازنشستگان و افزایش نیاز آنها به اشتغال در روزگار کهنسالی یا نزدیک به آن البته واقعیتی ناخوشایند است که با وجود محدودیت در به‌کارگیری بازنشستگان، آنها را به اشتغال در اقتصاد زیرزمینی و غیررسمی وادار کرده است. خیل گسترده‌ای از بازنشستگان کشوری و تأمین اجتماعی امروز مشاغلی چون رانندگی، نگهبانی، سرایداری و … به‌دلیل کمتر در تیررس بازرسان بودن و همچنین ساده‌تر بودن را به‌عنوان شغل دوران بازنشستگی انتخاب کرده‌اند. و در این میان، رانندگی، از آنجا که نه در دستورالعمل‌های صدور گواهینامه در ایران (برخلاف بسیاری از کشورها) برای سنین بالا محدودیت تمدید گواهینامه رانندگی وجود دارد و نه در دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها و پروتکل‌های بسیاری از آژانس‌های تاکسیرانی و صادرکنندگان پروانه برخورداری از پلاک تاکسی و حتی پلتفرم‌های مربوط به تاکسی‌های اینترنتی، چیزی به نام محدودیت سنی در جذب وجود دارد، انبوه افراد در سنین بازنشستگی را جذب خود کرده است.
البته، اگرچه تشکل‌ها و نهادهای مربوط به بازنشستگان و سازمان تأمین اجتماعی بارها اشتغال علنی بازنشستگان را موجب آسیب‌های گسترده به فرد بازنشسته و صندوق‌های بازنشستگی و اشتغال جدید در کشور ارزیابی کرده‌اند، اما بخش زیادی از بازنشستگانی که برای تأمین مایحتاج زندگی اجباراً در مسیر اشتغال قرار گرفته‌اند، استدلال‌های مدیران تأمین اجتماعی و کانون‌های بازنشستگی را نپذیرفته و معتقدند در شرایط بازنشستگی که مخارج فرد بیشتر می‌شود و درآمد کمتر، اشتغال تنها راهکار تأمین مایحتاج روزانه معاش حداقلی است.
منبع: ایلنا، ۶ آذر ۱۴۰۲