رنسانس انرژی ایران: فاز پایانی بزرگترین میدان گازی جهان
نویسنده: محمد سلامی ــ
آخرین گام‌ها در توسعهٔ میدان گازی پارس جنوبی ایران، بدون دخالت خارجی و در مواجهه با تحریم‌های تهاجمی آمریکا، نشان‌دهندهٔ یک دستاورد بزرگ برای رئیس جمهور ابراهیم رئیسی است که تولید گاز داخلی، صادرات و چشم‌انداز اقتصادی را افزایش می‌دهد و در عین حال به چالش‌های دیرینهٔ بخش انرژی کشور در منطقه می‌پردازد.
ابراهیم رئیسی هفتهٔ گذشته فاز یازدهم و پایانی میدان گازی پارس جنوبی ( SPGF ) را افتتاح کرد. این رویداد گامی مهم در توسعهٔ منابع گاز طبیعی در بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان است، حوزه‌ای که ایران به‌طور قابل‌توجهی از همسایهٔ خلیج فارس خود، کشور قطر، عقب مانده بود. این توسعه به‌منظور افزایش مصرف داخلی و تقویت صادرات گاز ایران است.
میدان گازی پارس جنوبی دارای ذخایر عظیمی است که تخمین زده می‌شود حدود ۱۴/۲ تریلیون متر مکعب گاز دارد که معادل رقمی سرسام‌آور، یعنی هشت درصد کل ذخایر گاز جهان، و رقمی حیرت‌انگیز، یعنی ۴۷ درصد از ذخایر گاز اثبات‌شدهٔ ایران است. این منطقه در ۱۰۰ کیلومتری ساحل واقع شده است و مساحت آن ۹۷۰۰ کیلومتر مربع است که ایران ۳۷۰۰ کیلومتر مربع آن را در اختیار دارد. افتتاح آخرین مرحله یک دستاورد قابل توجه است زیرا علیرغم تحریم‌های یکجانبهٔ انرژی و بدون دخالت کارشناسان خارجی تکمیل شد ـــ دستاوردی که رسانه‌های ایرانی آن را «موفقیت چشمگیر» دولت می‌دانند.
داستان یک موفقیت ایرانی
فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی به‌علت ناتمام باقی ماندن بخش محدودی از آن برای بیش از دو دهه، فرسوده شد. واقع شدن در مرز میدان مشترک با قطر، هر تأخیر در تکمیل و بهره‌برداری از آن، منجر به سرازیر شدن درآمد گاز بیشتر به خزانهٔ دوحه می‌شود.
در طول ۲۰ سال گذشته، شرکت‌های خارجی مختلف موظف شدند تا مرحلهٔ نهایی را به‌ثمر برسانند، اما هر تلاشی، اغلب به‌دلیل تحریم‌های غرب، ناتمام ماند. شایان ذکر است، توتال انرژی فرانسه (Total Energies) اولین شرکتی بود که برای این تعهد چند میلیارد دلاری انتخاب شد و در هر دو سال ۲۰۰۰ و ۲۰۱۷ برای توسعهٔ فاز ۱۱ قراردادهایی منعقد کرد. با این حال، عوامل خارجی، مانند کارزار شکست‌خوردهٔ تحریم‌های «فشار حداکثری» دونالد ترامپ علیه ایران و ناتوانی در کسب معافیت برای این شرکت‌ها، منجر به خاتمهٔ دخالت آن‌ها شد. غول انرژی دولتی مالزی پتروناس و CNPC چین در ابتدا برای همکاری با ایران ابراز علاقه کردند اما به‌دلیل پیچیدگی‌های تحریم علیه تهران، از آن خارج شدند.
با ادامهٔ خروج نهادهای خارجی از این پروژه، شرکت ایرانی پترو پارس، که در ابتدا بخشی از یک کنسرسیوم در کنار همتایان خارجی فاز ۱۱ بود، به‌تنهایی مسؤولیت توسعهٔ پروژه را بر اساس دیکتهٔ مقامات انرژی ایران برعهده گرفت. شایان ذکر است که پس از دو دهه رکود، این پروژه در مدت دو سال با تکیه بر تخصص متخصصان داخلی به‌پایان رسید. این دستاورد کاهش چشمگیر ۸۸ درصدی در هزینه‌ها و زمان را به‌رخ می‌کشد، شاهکاری که به حل خلاقانهٔ مسائل و تدبیر مهندسان نسبت داده می‌شود.
فاز ۱۱ در ابتدا خواستار ساخت دو سکوی فراساحلی بود که به سه سال زمان و ۲۵۰ میلیون دلار ارز نیاز داشت. با این حال، پس از ارزیابی‌های متعدد، کارشناسان ایرانی تصمیم گرفتند پلاتفرم موجود را از فاز ۱۲ به فاز ۱۱ منتقل کنند و کارایی را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش دهند. جابجایی سکویی با وزن بیش از ۳۲۰۰ تن با هزینهٔ تقریبی ۳۰ میلیون دلار یک شاهکار بی‌سابقه برای کشور و امری نادر در دنیا محسوب می‌شود، زیرا بدون کمک متخصصان خارجی انجام شد.
کمبود گاز و چالش‌های مرتبط با تحریم‌ها
جمهوری اسلامی چهارمین مصرف‌کنندهٔ گاز طبیعی در جهان است. به این ترتیب، افزایش تولید گاز از آخرین فاز سکوی پارس جنوبی، گاز بیشتری را به شبکهٔ داخلی تزریق کرده و در عین حال مسیرهایی را برای صادرات گاز و درآمدهای ارزی باز کرده است. ایران، علیرغم داشتن دومین ذخایر بزرگ اثبات شده گاز در جهان پس از روسیه، چندین سال است که با کمبود تولید گاز داخلی مواجه بوده است، تا جایی که زمستان سال گذشته این کشور در بسیاری از شهرها دچار کمبود گاز و اختلالات شد. عوامل متعددی، از جمله دسترسی محدود به تجهیزات و فناوری‌های ضروری، سوء مدیریت، محدودیت‌های مالی، زیرساخت‌های قدیمی، و تحریم‌های بین‌المللی، به چالش‌های پیش روی بخش انرژی ایران کمک کرده‌اند.
آمارها چشم‌انداز تیره‌ای را برای تولید گاز ایران نشان می‌دهد زیرا ظرفیت تولید از افزایش تقاضا عقب مانده است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی می‌کند که مجموع عرضهٔ گاز طبیعی ایران تا سال ۲۰۴۱ به ۸۹۸/۷ میلیون متر مکعب در روز (CMD) برسد، در حالی که پیش‌بینی می‌شود مصرف در همهٔ بخش‌ها ۱۴۱۰/۸ میلیون CMD باشد، که این عدم تعادل ۵۱۲ میلیون مترمکعب است. در سال ۲۰۲۱، بحران گاز طبیعی در اوایل پاییز ظاهر شد، اما در سال ۲۰۲۲ در ماه‌های تابستان رخ داد. به گفتهٔ جواد اوجی، وزیر نفت، ایران در زمستان ۲۰۲۱ ـ ۲۰۲۲ با کسری سرسام‌آور ۲۵۰ میلیون CMD مواجه شد که رقمی بیشتر از کل مصرف روزانهٔ گاز ترکیه است.
تحریم‌هایی که در سال ۲۱۰۸ در پی خروج یکجانبهٔ واشنگتن از توافق هسته‌ای موسوم به برنامهٔ جامع اقدام مشترک (برجام) صادر شد، فشار اقتصادی شدیدی را وارد و رشد اقتصادی ایران را با مشکل مواجه کرده است. بخش انرژی به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر نیاز به منابع مالی بیشتر قرار گرفته است. در حالی که ایران در اوایل دههٔ ۲۰۰۰ سالانه بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز خود سرمایه‌گذاری می‌کرد، این رقم تا سال ۲۰۱۶ به نصف کاهش یافت و از آن زمان به تنها ۳ میلیارد دلار در سال کاهش یافته است.
برای جبران کمبود سرمایه‌گذاری، ایران به‌دنبال مشارکت با کشورهای دوست بود. در جولای ۲۰۲۲، برای توسعهٔ دو میدان گازی و شش میدان نفتی، غول انرژی روسیه گازپروم قرارداد همکاری ۴۰ میلیارد دلاری با شرکت ملی نفت ایران (NIOC) امضا کرد.
تأثیر اقتصادی فاز ۱۱
میدان گازی پارس جنوبی سنگ بنای بخش انرژی کشور است. به‌طور متوسط ۶۸۰ میلیون «سی ام دی» (CMD) تولید می‌کند که ۷۵ درصد مصرف گاز ایران، ۴۰ درصد تولید بنزین و ۵۰ درصد تولید برق را تأمین می‌کند. علاوه بر این، پالایشگاه‌های مختلف در جنوب سالانه حدود ۳.۵ میلیارد دلار به درآمد انرژی کشور کمک و برای بیش از ۶۰ هزار نفر اشتغال ایجاد می‌کنند.
مراحل اولیهٔ فاز ۱۱ تولید گاز را به ۱۵ میلیون «سی ام دی» افزایش خواهد داد. با تکمیل کامل پروژه، هدف نهایی ۵۶ «سی ام دی» است که ظرفیت تولید فعلی میدان گازی پارس جنوبی را تکمیل می‌کند. علاوه بر این، تکمیل این فاز چشم‌انداز صادرات گاز ایران را افزایش داده است. فاز ۱۱ همراه با تولید ۵۶ میلیون «سی ام دی»، ۲۹۰ میلیون بشکه میعانات گازی، ۱۴ میلیون تن گاز مایع، ۳۱۵ میلیارد متر مکعب گاز شیرین، ۱۲ میلیون تن اتان و ۲ میلیون تن گوگرد تولید خواهد کرد. با این ظرفیت افزایش‌یافته، ایران می‌تواند موقعیت معتبری برای مذاکرات آتی در مورد تأمین گاز به اروپا ایجاد کند، به‌ویژه اگر بحران اوکراین در زمستان آینده ادامه یابد.
اقتصاد سبک رئیسی
تکمیل فاز ۱۱ به‌عنوان محرکی برای رونق اقتصاد ایران عمل می‌کند. به‌گزارش خبرگزاری دولتی ایسنا ، پیش‌بینی می‌شود این پروژه تا ۱۰ هزار شغل ایجاد نماید و ۲۰ میلیارد دلار به اقتصاد تزریق کند. علاوه بر این، این نوید را می‌دهد که جان تازه‌ای به بخش نفت و گاز ایران، که با چالش‌های مداوم ناشی از تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی محدود دست و پنجه نرم می‌کند، بدمد. افزایش ظرفیت انرژی، بنادر ایران را به‌سمت رفاه بیشتر سوق می‌دهد و آن‌ها را در جایگاه رقابتی با امارات، عمان و عربستان سعودی قرار می‌دهد. در حالی که ایران برای تطبیق با ظرفیت‌های این بنادر خلیج فارس هنوز راه درازی در پیش دارد، توانایی‌های خود را در طول هفت سال، از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱، به‌طرز چشمگیری قریب ۴۰ درصد افزایش داده است.
ایران دارای ۱۱ بندر بزرگ است که بیش از ۹۰ درصد تجارت خارجی آن از طریق حمل و نقل دریایی انجام می‌شود. تهران برای ظرف پنج سال آینده هدف بلندپروازانه‌ای را برای دستیابی به ظرفیت حمل بار ۵۰۰ میلیون تنی تعیین کرده است. افزایش تولید و صادرات انرژی می‌تواند تحقق این هدف را تسریع کند.
افتتاح فاز یازدهم میدان گازی پارس جنوبی به‌عنوان یک دستاورد بزرگ دولت رئیسی شمرده شده است، اگرچه ظرفیت اضافی حاصل از این فاز ممکن است به‌طور کامل نیازهای انرژی داخلی ایران را تأمین نکند. با وجود این، دستاوردهای فنی حاصل از اجرای پروژه و تکمیل تدریجی آن پس از دو دهه رکود، که با همکاری ناموفق با شرکت‌های خارجی خدشه‌دار شده بود، می‌تواند تا حدی احساسات عمومی را برآورده کند و تغییرات فزاینده‌ای را در ساختار پیچیده اقتصادی کشور ایجاد کند.
منبع: وبلاگ کریدل، ۱۴ شهریورماه ۱۴۰۲
https://new.thecradle.co/articles/irans ـ energy ـ renaissance ـ the ـ final ـ phase ـ of ـ the ـ worlds ـ largest ـ gas ـ field