حقوق زنان در آیینهٔ اسناد حزب تودهٔ ایران
حزب تودهٔ ایران به وسیع‌ترین فعالیت سازمانی ـ تبلیغی در میان قشرهای گوناگون زنان، اعم از کارگر و روشنفکر دست زد و در این زمینه سنن حزب کمونیست ایران را، که از بنیادگذاران جنبش رهایی زنان است، ادامه داد. حزب تودهٔ ایران برای نخستین بار در مجلس چهاردهم طرح حق انتخاب کردن و انتخاب شدن زن را عرضه داشت. موفقیت حزب ما در ایجاد یک نهضت بزرگ در میان زنان ایران برای احقاق حقوق حقهٔ خود قابل ملاحظه است. فعالیت‌های سیاسی، تظاهراتی، مطبوعاتی و اجتماعی زنان، که بوسیله حزب رهبری می‌شد، این بخش عظیم جامعه ایران را به جاده بیداری، تلاش و تکاپو افکند. حزب همچنین در راه افشای عوام‌فریبی‌های دربار پهلوی که مدعی «نجات» زنان کشور ما بود، و در راه ارائه مشی صحیح مبارزه صنفی به زنان ایران پیکاری خستگی‌ناپذیر داشت.
* * *
از مصوبات نخستین کنگره حزب تودهٔ ایران، ۱۰ مرداد سال ۱۳۲۳
و دومین کنگره حزب توده ایران، ۵ اردیبهشت سال ۱۳۲۷
۱. کوشش در توسعه حقوق اجتماعی و برقراری حقوق زنان (حق انتخاب شدن و انتخاب کردن) در مجلس مقننه و انجمن‌های ایالتی و بلدی.
۲. بهبودی اوضاع مادی و تأمین استقلال اقتصادی زنان.
۳. تأسیس و افزایش موسسات حمایت مادران و کودکان بی‌بضاعت.
۴. تساوی حقوق زوجین و تجدید‌نظر در قوانین زناشویی و طلاق به‌نحوی که بی‌عدالتی‌های موجود از بین برود.
قطعنامهٔ تشکیلات زنان
دومین کنگره حزب تودهٔ ایران پس از رسیدگی به گزارش فراکسیون حزبی در «تشکیلات دموکراتیک زنان ایران» در موارد زیرین راجع به فعالیت آتی این فراکسیون و وظایف کمیتهٔ مرکزی حزب درباره نهضت زنان ایران موافقت حاصل نمود.
الف: انتقاد از گذشته
۱. با وجود مشکلات فراوانی که از لحاظ ایجاد یک نهضت مترقی زنان در ایران وجود دارد، جنبش زنان پیشرو کم‌تر از امکان خود توسعه یافت. می‌توان گفت که در دوران ۵ ساله کار خود تشکیلات زنان مترقی ایران به کامیابی‌هایی نائل نگردید.
۲. تشکیلات زنان مترقی غالباً در اثر اختلافات داخلی دچار تشنج بوده است و به‌همین مناسبت نتوانست وظایف خود را به‌درستی اجرا کند.
۳. از طرف رفقای حزبی و دستگاه رهبری حزب توجه لازم برای بسط نهضت زنان ایران چنان که باید و شاید مبذول نگردید، به‌خصوص این توجه در شهرستان‌ها کم‌تر از مرکز بوده است.
۴. در اثر نبودن اتصال و ادامه کار و تغییر دائمی شکل سازمانی تشکیلات زنان نتوانست یک سنت تشکیلاتی به‌وجود آورده و پایه‌های سازمانی خود را محکم سازد.
ب: تذکرات عمومی برای کار آینده
۱. کنگره از فراکسیون حزبی در تشکیلات دموکراتیک زنان می‌طلبد که با جدیت کامل برای بسط نهضت زنان و مبدل کردن آن به یک جنبش با شور و وسیع منتهای سعی و جدیت را مبذول دارد.
۲. فراکسیون حزبی موظف است که هدف‌های عالی حزب را پیوسته در مد نظر داشته باشد و وفاداری کامل خود را نسبت به آرمان‌های مقدس حزب حفظ کند.
۳. فراکسیون حزبی ما موظف است علیه هرگونه نفاق، دودستگی و هم‌چشمی‌های زیان‌بخش و تشتت در داخل تشکیلات زنان مبارزه کند، یعنی روح اجتماعی و سازمانی را در زنان تقویت کند و ریشه طرز تفکر عقب‌مانده عادی را در دماغ آنان مقطوع سازد. فراکسیون حزبی باید ایجاد یک محیط صمیمی کار را در داخل تشکیلات دموکراتیک زنان در سرلوحه برنامه اقدامات خود قرار دهد.
۴. دومین کنگره حزب به کمیته مرکزی توصیه می‌کند که از هرگونه مساعدت در حق تشکیلات دموکراتیک زنان ایران که تنها سازمان دموکراتیک و مترقی زنان ایران محسوب می‌شود و در فدراسیون بین‌المللی دموکراتیک زنان عضویت دارد، دریغ نورزد. این کمک باید در تمام جهات و با تمام قوا به‌منظور پیشرفت این نهضت عملی شود.
۵. دومین کنگره حزب به رفقای حزبی دستور می‌دهد که برای توسعه نهضت دموکراتیک زنان ایران از هدایت زنان خویشاوند خود به این نهضت غفلت نورزند و آن را یکی از وظایف حزبی خود تلقی نمایند و نیز زنان عضو حزب را موظف می‌دارد که برای مبارزه صنفی خود به مترقی‌ترین تشکیلات زنان یعنی تشکیلات دموکراتیک زنان بپیوندند.
۶. دومین کنگره حزب برای تأمین وحدت نهضت زنان و برای جلوگیری از تشتت سازمانی به فراکسیون حزب در شورای متحده توصیه می‌کند که زنان عضو این شورا را به شرکت و عضویت در تشکیلات دموکراتیک زنان تشویق نماید.
۷. دومین کنگره حزب هیچ سازمان و هیچ جمعیت مربوط به زنان غیر از تشکیلات دموکراتیک زنان را به‌رسمیت نمی‌شناسد.
۸. کنگره از پذیرفته شدن تشکیلات دموکراتیک زنان ایران به فدراسیون بین‌المللی زنان و عضویت یکی از زنان عضو کمیته مرکزی تشکیلات دموکراتیک زنان ایران به هیئت اجرائیه فدراسیون دموکراتیک بین‌المللی زنان اظهار نهایت مسرت می‌نماید و آن را مانند موفقیت بزرگی به تشکیلات دموکراتیک زنان ایران تبریک می‌گوید.
* * *
از مصوبات پلنوم هفتم کمیته مرکزی حزب توده ایران
مرداد ۱۳۳۹
ـ ۳ ماه مرخصی با دریافت حقوق برای زنان باردار قبل و بعد از زایمان.
ـ منع کارهای دشوار و خطرناک برای کم‌سالان و زنان.
ـ برقرارکردن مزد مساوی در قبال کار مساوی صرف‌نظر از این که فرد زحمتکش مرد باشد یا زن، کم‌سال باشد یا سالمند.
* * *
قرار پانزدهمین پلنوم کمیته مرکزی حزب تودهٔ ایران درباره فعالیت و نقش زنان ایران در مبارزات ملی و دموکراتیک کشور ما
تیر ماه سال ۱۳۵۴
پلنوم کمیته مرکزی به مناسبت سال ۱۹۷۵، سال جهانی زن، از مبارزات گذشته و کنونی زنان ایران که در راه احراز برابری حقوق، علیه سلطه امپریالیسم، تأمین آزادی و استقلال کشور و کمک به حفظ صلح جهانی نقش ارزنده‌ای ایفا نموده‌اند، تجلیل می‌کند و به‌ویژه از مبارزات زنان و دختران عضو حزب تودهٔ ایران که پیوسته در پیشاپیش جنبش زنان قرار داشته‌اند و کوشش‌های فداکارانه‌ای در پیشرفت کار حزب به‌عمل آورده و می‌آورند صمیمانه قدردانی می‌نماید.
پلنوم کمیته مرکزی حزب تودهٔ ایران توجه هیئت اجرائیه آینده را به این امر مهم که رفقای زن به‌ویژه در دوران دشوار کنونی می‌توانند در پیشبرد مبارزات مردم ایران نقش موثری ایفا نموده، خدمات بسیار ارزشمندی انجام دهند، جلب می‌کند و به این هیئت مأموریت می‌دهد که برای جلب هرچه بیشتر زنان به مبارزات اجتماعی و سیاسی و فعالیت حزبی از هیچ کوششی فروگذار نکند.
پلنوم به هیئت اجرائیه توصیه می‌کند که به‌مناسبت سال جهانی زن، رفقای زن را که در جریان فعالیت حزب نقش و سوابق مؤثری داشته‌اند به‌ویژه آنهایی را که هم‌اکنون در شرایط سخت در ایران مبارزه می‌کنند به‌نحو شایسته‌ای مورد تشویق قرار دهد.
پلنوم از هیئت اجرائیه آینده خواستار است برای محو نابرابری‌ها و دفاع از حقوق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زنان ایران به‌ویژه زنان زحمتکش کشور ما مبارزه خود را تشدید کند و برای تأمین شرکت هرچه وسیع‌تر زنان در فعالیت‌های مربوط به سال جهانی زن اقدامات لازم را به‌عمل آورد.
* * *
از مصوبات پلنوم شانزدهم
اسفند ماه ۱۳۵۷
ـ تأمین کلیه حقوق اجتماعی و سیاسی زنان برابر با مردان.
ـ پرداخت مزد یکسان به زنان در برابر کار یکسان با مردان، منع کار کودکان.
ـ واگذاری مرخصی‌های درازمدت، با استفاده از حقوق، برای زنان زحمتکش در دوران پیش و بعد از زایمان.
ـ ایجاد شبکه وسیع زایشگاه‌ها و شیرخوارگاه‌ها و کودکستان‌ها برای استفاده زنان زحمتکش.
* * *
پیشنهاد حزب تودهٔ ایران برای تأمین برابری کامل حقوق زن و مرد، آبان ۱۳۵۸
حزب تودهٔ ایران، حزب طبقهٔ کارگر ایران، به‌مثابه یک حزب هوادار آزادی و حقوق دموکراتیک مردم از نخستین روز تولد، باور خویش را به محو هرگونه تبعیض و برتری‌جویی میان انسان‌ها، بر پایه جنس، رنگ، نژاد و مذهب اعلام داشته است.
ما هوادار برابری کامل حقوق زن و مرد بوده‌ایم، زمانی که پژواک این شعار در گوش‌ها حتی غریب می‌نمود؛ خواستار واگذاری حق انتخاب کردن و انتخاب شدن به زنان شده‌ایم، هنگامی که رژیم پهلوی آنرا با شلاق و زندان پاسخ می‌گفت.
خوشحالیم که در سی و نهمین سال حیات حزب ما، شعار برابری حقوق زن و مرد به‌برکت مبارزات بی‌وقفه، به خواست عمومی کلیه نیروها و سازمان‌های مترقی بدل شده است.
شرکت زنان در انقلاب شکوهمند مردم ایران، در گسترده‌ترین ابعاد آن و به شکل توده‌ای، با آن‌همه صحنه‌های ایثار و شهادت بیش از هر زمان این حق را به زنان می‌بخشد که بخواهند بی‌هیچگونه تبعیض در سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی کشور و واحد کوچک خانواده خود مشارکت داشته باشند.
انقلاب ما، انقلابی ضدامپریالیستی، دموکراتیک و خلقی است. از این جهت باید بتواند تمام زنجیرهای استعمار و نواستعمار را، که از جمله حلقات آن، عقب‌ماندگی، جهل و فقر و تیره روزی خلق‌ها است، از دست و پای آنان بگشاید. در این مسیر، رفع عقب‌ماندگی از زنان، که حاصل سال‌ها سلطه استعمار و سنت‌های زیان‌زا است، اهمیت برتر کسب می‌کند. بر این اساس انقلاب ما بنا به دو خصلت عمده خود، باید رهاکننده زنان ایران از هرگونه تبعیض، نابرابری و عقب‌ماندگی باشد.
حزب تودهٔ ایران، وفادار به انقلاب رهایی‌بخش ما، معتقد است که در همه عرصه‌های جامعه و در واحد کوچک خانواده باید از زنان رفع تبعیض شود تا آنها فرصت یابند که همگام با مردان در سازندگی کشور خود مشارکت داشته باشند.
نخست باید حقوق اقتصادی زنان را شناخت، که نیمی از نیروی کار جامعه‌اند و عاطل گذاردن آن، راه دشوار و طولانی ما را در ساختمان یک اقتصاد سالم، اگر نه ناممکن، ولی دشوارتر و طولانی‌تر خواهد ساخت. قانون اساسی جمهوری اسلامی تأمین کار برای همهٔ افراد جامعه را از وظایف دولت‌ها شناخته است. برای تحقق آن باید در خانه‌ها را به‌روی زنان گشود و آنان را به عرصه تولید اجتماعی کشاند؛ استقلال اقتصادی زنان را تأمین کرد که نخستین گام در راه رهایی آنهاست. به آنان سواد آموخت تا جهل بر آنان حکم نراند. به آنان تخصص داد تا بتوانند برحسب دانستنی‌ها و مهارت‌های خود به تمام مدارج شغلی دست یابند. راز پنهانی نیست که سلطه استعمار و ارتجاع و استیلای سنت‌های سخت‌ریشه، زنان را عقب‌تر از مردان نگاه داشته است. باید به آنها فرصت داده شود تا با شرکت فعال در حیات اجتماعی، عقب‌ماندگی خود را جبران کنند.
برابری زنان در عرصه تولید اجتماعی به‌هیچوجه به‌معنای آن نیست که زن باید از نظر بازده و نوع کار با مرد برابر باشد، بلکه بدان معناست که وابستگی اقتصادی زن ، او را آماج ستم و زورگویی مرد قرار ندهد.
حق برابری در دستمزد و حقوق را باید عملی ساخت تا زنان در برابر کار مساوی، مزد و حقوق مساوی دریافت دارند.
باید نهادهای لازم را فراهم آورد تا میان وظایف دشوار مادری و وظایف اجتماعی زن هماهنگی ایجاد گردد. بدین منظور شیرخوارگاه‌ها، کودکستان‌ها، مدارس، غذاخوری‌ها و لباسشویی‌های عمومی ضروری است. باید به مادران شاغل، مرخصی های دراز مدت قبل و بعد از زایمان با استفاده از حقوق و دستمزد داده شود.
باید با تدوین قوانین کار، بیمه و تأمین اجتماعی، متناسب با روح عدالت دوست انقلاب ما، تسهیلات لازم را برای شرکت زنان در عرصه تولید و خدمات فراهم آورد.
تأمین حقوق سیاسی زنان گام مهمی در راه شناسایی حقوق برابر زن و مرد است.
موافق با قانون اساسی جمهوری اسلامی، ارتقاء به بالاترین مقامات دولتی، یعنی ریاست جمهوری، برای زنان مجاز است. بدینسان زنان حق دارند در صورت صلاحیت، بدون هیچگونه تبعیض تا بالاترین مقامات اداری ارتقاء یابند. باید به زنان امکان داده شود که در تمام سطوح اداری و اجتماعی، از شورای ده تا شورای جمهوری، همگام با مردان شرکت کنند، انتخاب کنند و انتخاب شوند.
شناختن حقوق همسری و مادری زنان، از ضروریات تحکیم خانواده است.
قانون پیشنهادی پاسداری از حقوق خانواده
مبنای خانواده نه بر رابطهٔ سلطه این بر آن، بلکه بر بنیان عشق و احترام متقابل و برابری حقوق زن و مرد قرار گیرد.
زن و مرد، هر دو حق طلاق داشته باشند و رسیدگی به درخواست طلاق به دادگاه صالحه ارجاع شود. دادگاه هنگامی حکم به طلاق دهد که ادامهٔ زندگی به هیچ رو ممکن نباشد.
حق ولایت فرزند، به‌طور برابر به مادر و پدر واگذار شود.
پس از وقوع طلاق، تشخیص صلاحیت هر یک از پدر و مادر برای احراز حق سرپرستی طفل به دادگاه صالحه ارجاع شود.
تک همسری مبنای واحد خانواده قرار گیرد و تعدد زوجات و متعه ممنوع اعلام شود.
دختر به‌محض رسیدن به سن قانونی رشد، صالح برای انتخاب همسر شناخته شود.
قانون اساسی جمهوری اسلامی اصل «آزادی برای انتخاب کار» را تصویب کرده است. بر این اساس، حق زن به انتخاب شغل، قانونی شناخته شود.
اعدام زنان به جرم فساد و فحشاء ممنوع اعلام شود، زیرا چنانکه روشن است باید با علت مبارزه کرد نه با معلول.
برای اجرای قانون پاسداری از حقوق خانواده ضمانت اجرایی کافی ایجاد شود.
در کنار کلیه اقداماتی که برای تحقق برابری حقوق زن و مرد باید انجام شود، این نیز مهم است که با اقدامات گسترده، اذهان مرد و زن از خرافات، از تأثیر سنت‌های سخت جان و نیروی پرتوان عادت زدوده شود و تحول فکری واقعی برای پذیرش برابری کامل حقوق زن و مرد به‌وجود آید.