جشن کارگران در بهار آزادی
ــ میترا تهامی ــ
نخستین جشن و راه‌پیمایی کارگری پس از انقلاب، در روز اول ماه مه، برابر با روز سه‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ با شرکت میلیون‌ها تن از کارگران و زحمتکشان در سراسر کشور برگزار شد.
زنده‌یاد محمدعلی طبرسی، دبیر سندیکای مستقل بافنده سوزنی، از پیشکسوتان جنبش سندیکایی در ایران و از فعالان «شورای متحده مرکزی کارگران و زحمتکشان» در دهه ۲۰ شمسی، در جریان گفتگو با نشریه «اندیشه جامعه»، در رابطه با برگزاری روز کارگر در سال‌های پیش از انقلاب چنین می‌گوید:
« جشن‌های اول ماه مه همیشه برای ما اهمیت داشت. سال‌های قبل از ۱۳۵۰، روز تولد رضاخان را روز کارگر اعلام کرده بودند.
ما هرگز این روز را جشن نمی‌گرفتیم. سندیکاهای مستقل به شکل‌های گوناگون سعی می‌کردند اول ماه مه را همراه با کارگران جهان جشن بگیرند. هر قدر هم محدودیت ایجاد می‌کردند، ما این کار را می‌کردیم. پلیس هم دایم بر سر این قضیه با ما درگیر بود تا بالاخره حکومت وادار شد روز جهانی کارگر را به‌رسمیت بشناسد.
بعد از انقلاب هم ما سندیکای خوبی داشتیم. چیزی حدود ۳ هزار عضو و یک تعاونی خوب که خیلی از کارگران عضوش بودند، اما فشارهای گوناگونی هم بود…».
مراسم روز کارگر در تهران در اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ به دعوت چندین تشکل کارگری و سیاسی و در چندین نقطه از شهر برگزار شد و از این‌رو کمیته‌های تدارکاتی گوناگونی نیز تشکیل شده بود.
از جمله کمیته‌ای با نام «کمیته تدارک جشن اول ماه مه» که از کمیسیون‌های گوناگونی تشکیل شده بود، کلیه سندیکاها و شوراهای کارگری را به همکاری فرامی‌خواند.
پیام کمیته برگزاری جشن اول ماه مه در هفته‌نامه «اتحاد »، (سال اول، شماره ۷) به تاریخ اول اردیبهشت ۱۳۵۸ انتشار یافت.
در این پیام که با شعار «کارگران جهان متحد شوید» آغاز می‌شود، از جمله چنین می‌خوانیم:
«اول ماه مه، روز تجلی قدرت متحد کارگران و زحمتکشان در مقیاس کشور و در سطح بین‌المللی است.
ما کارگران موظفیم همه نیروی خود را به‌کار بریم که این روز بزرگ با اتفاق‌نظر کامل برگزار شود و زمینه‌ای برای وحدت صفوف کارگران باشد.
با توجه به این امر مهم، ما امضاکنندگان زیر، نمایندگان سندیکاهای کارگری تهران، در یک جلسه مشورتی گرد آمدیم و کمیته‌ای برای تدارک مراسم اول ماه مه تشکیل دادیم.
به‌نظر ما مراسم اول ماه مه باید با نظر مشورتی نمایندگان همه کارگران تدارک دیده شود و لذا بدین‌وسیله به همه سندیکاها، اتحادیه‌ها، شوراهای کارگری و به همه کارگران و زحمتکشان و همه رنجبران مراجعه کرده، تقاضا می‌کنیم نمایندگان خود را برای شرکت در کمیته تدارک، تعیین و اعزام کنند و برای اظهار‌نظر در تمام جوانب امر با کمیته تدارک تماس بگیرند.»
این پیام به امضای سندیکاهای تشکیل‌دهنده کمیته تدارک رسیده است. کمیته تدارک مرکب است از سندیکاهای دخانیات ـ تأسیسات ساختمان تهران ـ برق منطقه‌ای ـ بافنده سوزنی ـ قالب‌بند ـ آرماتور‌بند و بنا ـ صنایع درودگران ـ کفاش ـ راه‌آهن ـ قندریز و شکلات‌ساز ـ بیمارستان تهران و اتحادیه خبازان تهران.
در این فراخوان همچنین آمده است که جلسات کمیته تدارک در محل سندیکای بافنده سوزنی، واقع در لاله‌زار نو، پاساژ صدری تشکیل خواهد شد.
در گزارشی پیرامون ششمین جلسه این کمیته که به تاریخ ۴ اردیبهشت سال ۵۸ در چندین روزنامه منتشر شده بود چنین می‌خوانیم:
«… بعدازظهر دیروز برای بررسی فعالیت کمیسیون تبلیغات تشکیل شد. کمیته تدارکات که حدود دو هفته پیش متشکل از سه کمیسیون مالی، انتظامات و تبلیغات زیر نظر کمیته هماهنگی شروع به کار کرده بود، دیروز جلسه‌ای برای بررسی فعالیت‌های کمیته تبلیغات داشت. ابتدا یکی از اعضای کمیته تدارک درباره چگونگی دعوت از سایر سندیکاها و شوراهای کارگری گزارش داد؛ سپس کمیسیون تبلیغات شعارهای پیشنهادی را که به دو بخش اقتصادی و سیاسی تقسیم می‌شد مطرح کرد.
در پایان از کلیه سندیکاها و شوراهای کارگری دعوت شد برای همکاری با کمیته تدارک در تمام ساعات روز به سالن کارگری پاساژ صدر واقع در خیابان لاله‌زار مراجعه کنند.»
کمیسیون انتظامات در هفتمین جلسه کمیته تدارک جشن اول ماه مه اعلام کرد که از هر سندیکا ، بیست نفر برای برقراری نظم در روز جشن تعیین خواهند شد. همچنین کمیسیون تبلیغات نیز نتیجه مطالعات خود را در مورد تعیین شعارها و تهیه پلاکاردها، پوسترها و اعلامیه‌ها به اطلاع شرکت‌کنندگان در جلسه رساند.
بنابر تصمیم کمیته تدارک برگزاری جشن اول ماه مه، قرار بر این شد که کارگران و زحمتکشان و اعضا و فعالان سندیکاهای مستقل و شوراهای کارگری کارخانجات در میدان توپخانه گردهم آیند و به‌سوی میدان امام حسین راه‌پیمایی کنند.
راه‌پیمایی از میدان توپخانه
کمیته برگزارکننده جشن اول ماه مه، سندیکاهای مستقل و شورهای کارگری کارخانجات تهران و حومه، اعضا و هواداران حزب توده ایران، جوانان و دانشجویان دموکرات و چند سازمان سیاسی دیگر که از ساعت هفت و سی دقیقه صبح در میدان توپخانه اجتماع کرده بودند، راه‌پیمایی باشکوهی را به‌سمت میدان فردوسی آغاز کردند.
در صف اول و در پیشاپیش جمعیت انبوه راه‌پیمایان، رهبران و اعضای کمیته مرکزی حزب توده ایران و نمایندگان کارگران دیده می‌شدند.
گزارش برگزاری مراسم روز اول ماه در تهران در هفته‌نامه «اتحاد» (سال اول ـ شماره ۹) به تاریخ ۱۵ اردیبهشت سال ۱۳۵۸ منتشر شد.
در این گزارش ازجمله چنین می‌خوانیم:
« روز سه‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت برابر با اول ماه مه، روز جهانی کارگران بود. امسال این روز در مملکت ما در شرایطی جشن گرفته شد که خلق‌های ایران با مبارزات دلاورانه خود موفق شده بودند به‌عنوان اولین قدم در انقلاب ضداستبدادی و ضدامپریالیستی خود، رژیم منفور و وابسته پهلوی را سرنگ.ن کنند. طبقه کارگر ایران یکی از ارکان این مبارزه بود و توانست با اعتصابات و تظاهرات شکوهمند و مقاومت قهرمانانه خود در برابر یورش دژخیمان رژیم سابق، پیروزی ملت ایران را تسریع و تضمین نماید.
به‌همین مناسبت میلیون‌ها نفر در سراسر ایران این روز تاریخی را جشن گرفتند. در تهران به دعوت سازمان‌های کارگری و همچنین احزاب و سازمان‌های سیاسی، راه‌پیمایی‌های باشکوهی ترتیب داده شد که طی آن کارگران خواست‌های خود را مطرح کرده و بر مبارزه خود با امپریالیسم و ارتجاع و عوامل وابسته به آنان تأکید نمودند.
ساعت هفت و نیم صبح به دعوت سندیکاهای مستقل و شوراهای کارگری کارخانجات تهران و حومه، ده‌ها هزار نفر از کارگران و فرهنگیان، دانشجویان و دانش‌اموزان در میدان توپخانه اجتماع کرده و از این محل در مسیر خیابان‌های فردوسی، اسلامبول، شاه‌آباد به‌طرف میدان دروازه شمیران حرکت کردند.
نماینده کنفدراسیون سراسری کارگران و زحمتکشان فرانسه نیز در این راه‌پیمایی شرکت داشت و به‌روی یکی از پلاکارت‌هایی که توسط کارگران حمل می‌شد، نوشته شده بود:
«زنده باد همبستگی زحمتکشان فرانسه با زحمتکشان ایران».
همچنین کارگران پلاکارت‌هایی با شعارهای زیر را در دست داشتند:
« ما خواهان افزایش دستمزد متناسب با کار و سایر نیازهای مادی و معنوی کارگران هستیم.» … « پیش به سوی تشکیلات واحد کارگری ایران».
کارگران و زحمتکشان در مسیر خود با استقبال بی‌نظیر هموطنان خویش مواجه بودند.
ساعت ۱۰ صبح، جمعیت به جلوی کلانتری ۹ رسید. در این موقع عده‌ای در حدود ۲۰۰ نفر سعی در تفرقه انداختن در بین صفوف کارگران و هواداران آن‌ها کردند. این عده زیر پوشش شعارهای مذهبی سعی کردند تظاهرات آرام و مسالمت‌آمیز کارگران را به‌هم بزنند؛ اما گروه انتظامات راه‌پیمایی با متانت کامل با این تحریکات روبرو شده و وحدت صفوف خود را حفظ نمودند».
در میدان دروازه شمیران، پس از قرائت پیام شادباش یک تن از کارگران دخانیات و یکی از کارگران ساختمانی، ژان دوران، نماینده کنفدراسیون سرتاسری کارگران و زحمتکشان فرانسه خطاب به شرکت‌کنندگان در مراسم چنین گفت:
«دوستان و رفقای عزیز!
احساسات آمیخته به خوشحالی خود را از طرف طبقه کارگر فرانسه و بخصوص (ث.ژ.ت) ابراز می‌دارم. کارگران و ترقی‌خواهان فرانسه با شور فراوان به پیروزی شما درود می‌فرستند. ما به شما تبریک می‌گوئیم که با فداکاری مبارزه‌جویانه خود، با وجود اختناقی که رژیم به‌وجود آورده بود، مصممانه علیه دیکتاتوری به پا خاستید و در شکست ان موفق شدید …».
در پایان مراسم، متن قطعنامه راه‌پیمایی توسط نماینده سندیکای بافنده سوزنی قرائت شد.
خواست‌های مشخص کارگران در ارتباط با شرایط کار و زندگی آنان د در متن قطعنامه به قرار زیر گنجانده شده بود:
ما خواهان تغییر قانون کار به‌سود کارگران هستیم.
ما خواهان مسکن مناسب برای کارگران و زحمتکشان هستیم.
ما خواهان تأمین کار برای کارگران بیکار هستیم.
ما خواهان منع بهره‌کشی از کار کودکان هستیم.
ما خواهان دستمزد مساوی در برابر کار مساوی برای زنان کارگر هستیم.
ما خواهان تأمین حق اعتصاب برای کارگران هستیم.
ما خواهان آزادی فعالیت سندیکایی هستیم.
ما خواهان شرکت کارگران در اداره امور موسسات صنعتی و کشاورزی هستیم.
ما خواهان رفع تبعیض حقوقی بین کارگران موسسات دولتی و خصوصی هستیم.
ما خواهان حمایت کامل دولت از صنایع داخلی هستیم.
ما خواهان منع ورود کالاهایی هستیم که تولید مشابه آن‌ها در داخل کشور امکان‌پذیر است.
ما خواهان جلوگیری از تعطیل موسسات تولیدی تحت هر عنوان هستیم.
دریغ و درد که پس از گذشت ۳۷ سال، هیچ‌یک از این خواست‌ها به‌مرحله عمل در نیامده است.