چرخش ایران به سوی شرق
به‌نقل از شورای اروپایی روابط خارجی، وزیر امور خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن به تازگی تأیید نمود که واشنگتن حتی صدور کالاهای حیاتی را نیز فقط در صورتی با آزاد ساختن موجودی‌های خارجی ایران ممکن خواهد ساخت که تهران مقررات قرارداد هسته‌ای را تمام و کمال رعایت نماید. اینکه دولت بایدن حتی تأمین لوازم حیاتی مردم را نیز به شرایط سیاسی مشروط می‌سازد در عمل مردم را به گروگان تبدیل نموده است و این تعیین اولویت خطرناک است. [۱۲] در مقابل آن اتحادیه اروپا می‌باید قاطعانه عمل نماید. اما برای اینکار نه برلین آمادگی دارد و نه بروکسل.
برلین و اتحادیه اروپا با باخت دائمی در معاملات با ایران مواجه می‌گردند. این امر از یک‌سو نتیجه قرارداد تازه ایران و چین و از سوی دیگر به‌خاطر تداوم تحریم‌های آمریکاست. جمهوری خلق چین نه تنها موفق گشته است علی‌رغم تحریم‌های آمریکا تا حدی به دریافت نفت از ایران ادامه داده و حتی از آغاز امسال بدان بیافزاید، بلکه علاوه بر آن در آخر هفته گذشته قرارداد مبسوطی را با تهران بسته است که شامل بر سرمایه‌گذاری چشمگیر بوده، موجب نفوذ درازمدت اقتصادی چین در ایران می‌تواند باشد. در مقابل آن کوشش آلمان برای بی‌اثر ساختن تحریم‌های آمریکا به‌خاطر معاملاتش با ایران شکست خورده و هیچگونه چشم‌اندازی برای تجدید فعالیت‌های گذشته خویش ندارد. کارشناسان از اینکه دولت بایدن حتی از رسیدن واردات مواد غذایی و واکسن کووید ـ ۱۹ جلوگیری می‌شود، شاکی‌اند.
باز شدن راه برای صدور نفت
چین در مبارزه برای نفوذ در خاورمیانه و دریافت نفت ایران از آغاز سالجاری پیشرفت نموده است. در حالیکه واشنگتن هنوز برای اجبار ایران به موافقت با انجام قرارداد هسته‌ای مطابق سلیقه آمریکا می‌کوشد، پکن نه تنها از آغاز ۲۰۲۰ موفق گشته است مجموعا ۱۷/۸ میلیون تن نفت ــ به‌طور متوسط روزانه ۳۰۶ هزار بشکه ــ از ایران وارد نماید، بلکه علاوه بر آن این واردات از ژانویه ۲۰۲۱ به‌نحو چشمگیری افزایش یافته و به پیش‌بینی کارشناسان در ماه مارس میزان آن به ۹۱۸ هزار بشکه در روز خواهد رسید. ظاهرا تحریم‌های آمریکا نمی‌توانند از این امر جلوگیری نمایند. به گفته معاون رئیس‌جمهور ایران، اسحاق جهانگیری مشکلاتی در انجام حواله بانکی وجود داشته است که موجب گشت برخی طرح‌ها برای ایجاد روش‌های آوردن درآمد نفت به داخل کشور عملی گردد و «به‌تازگی راه‌هایی باز شده‌اند.» [۱] جزئیات مربوطه اعلام نگشته‌اند. البته دوایر کارشناس گزارش می‌کنند که در این بین شرکت‌های هندی نیز علاقمندی خود را به خرید نفت ایران نشان داده‌اند. بنا بر اظهارات رسمی در هندوستان، فرض بر این است که به‌زودی تحریم‌های آمریکا برداشته خواهد شد.
توپ در زمین غرب
قرارداد امضاء‌شده برای بازه‌ای ۲۵ ساله بوده و قائل به همکاری جامع میان ایران و چین «به لحاظ سیاسی، استراتژیک و اقتصادی» است. رئیس‌جمهور چین، شی جین پینگ در سال ۲۰۱۶ در دیداری که در تهران داشت توافقی درباره همکاری درازمدت دو کشور را پیشنهاد نمود. رهبر ایران اما آن زمان با تأمل عمل نمود: به هر حال نفوذ جمهوری خلق قوی بود. در سال پیش‌تر، توافق هسته‌ای، کارِ تجارت و همکاری در زمینه سرمایه‌گذاری با کشورهای غرب را به‌نظر ممکن ساخته بود. رئیس‌جمهور ایران، حسن روحانی به فاصله کوتاهی پیش از گفت‌وگو با شی، در سفری که به اروپا داشت معاملاتی را از‌جمله با توتال و ایرباس برنامه‌ریزی کرده بود [۲]. شرکت‌های آلمانی نیز در تهران رفت‌وآمد داشتند [۳]. به‌دنبال سیاست تحریم ترامپ، معاملات با کنسرسیوم‌های اروپایی قربانی این تحریم‌ها گشتند. به گفته یک اقتصاددان ایرانی ، دولت ایران بیش از اندازه تمام امید خود را روی همکاری با غرب گذاشته بود و اکنون از آن نتیجه‌گیری کرده و به‌سوی شرق روی می‌آورند. [۴] نتیجه آن، قرارداد همکاری فعلی است.
۲۵ سال، ۴۰۰ میلیارد دلار
همکاری در‌نظر گرفته شده بیش از همه در زمینه اقتصاد است و تقریباً هیچ چیز از جزئیات آن اعلام نگشته است. در طرح‌هایی که سال گذشته به بیرون درز کرد [۵] و گویا با قرارداد امضا شده تطابق زیاد دارد، برای ۲۵ سال آینده سرمایه‌گذاری چین در ایران به میزان ۴۰۰ میلیارد دلار آمریکایی در نظر گفته شده است. قرار بر این است که شبکه ترابری، راه‌آهن و بنادر ایران توسعه یابند که با پیوستن ایران به جاده ابریشم تازه چین هماهنگی دارد. علاوه بر آن هر دو طرف همکاری نزدیک در گسترش ارتباطات الکترونیک و تکنولوژی اطلاعاتی را در نظر گرفته‌اند. در مقابل آن جمهوری خلق چین در درازمدت نفت را به بهای ارزان‌تر دریافت خواهد نمود. این که آیا قرارداد جدید شامل بر همکاری نظامی مانند مانور مشترک نیز باشد، روشن نیست. البته این چیز تازه‌ای نخواهد بود، زیرا در پایان ۲۰۱۹ نیروهای دریایی ایران، چین و روسیه تمرینات مشترکی را در دریای عمان و نیز در شمال اقیانوس هند ترتیب داده و مشخصاً عملیاتی علیه دزدان دریایی و نیز تمرینات نجات انجام دادند. [۶] اما در مانوری که اواسط فوریه توسط ایران و روسیه انجام گشت، برخلاف گزارشات متفاوت، چین شرکت نداشت.
فشار بر غرب
برای قدرت‌های غرب این تحرکات چین به‌معنی شکست آنهاست. مصداق این امر گسترش سریع صدور نفت ایران به جمهوری خلق است که فشار تحریم آمریکا را تضعیف نموده و از دولت بایدن این امکان را سلب می‌نماید که تهران را به پذیرش سیاست بایدن مجبور سازد. به‌تازگی یکی از مأموران دولت در واشنگتن اظهار داشت خرید نفت از جانب پکن «اجبار ایران را به معامله برای برداشتن تحریم‌ها کاسته است». [۷] همین موضوع در مورد قرارداد همکاری جدید نیز مصداق دارد. در صورتی که پکن موفق گردد تجارت و سرمایه‌گذاری را علی‌رغم تداوم تحریم‌های آمریکا به میزان مطلوب طرفین گسترش دهد، احتمال دارد در تهران دارای موقعیت برتر اقتصادی گردد. برای شرکت‌های اتحادیه اروپا و از‌جمله آلمان که بلافاصله پس از قرارداد هسته‌ای امیدوار به معاملات میلیاردی بودند، میدان کمی باقی می‌ماند. برلین علی‌رغم سال‌ها کوشش موفق نگشته است وسائل مناسبی را برای دور زدن تحریم‌های فرامرزی آمریکا ایجاد نماید. [۸] اما درست همین را به تازگی روسیه و چین هدف مشترک خویش اعلام نموده‌اند. [۹] برای پکن در ایران آزمایش تعیین‌کننده در پیش است.
اولویت خطرناک
در اتحادیه اروپا کارشناسان با توجه به تضعیف نفوذی که در ایران انتظارش می‌رود، خواهان این هستند که اکنون دیگر واشنگتن می‌بایست اقدام نموده و به قرارداد هسته‌ای با ایران بازگردد. به‌نظر دیپلمات مجرب فرانسوی میشل دوکلو فقط «بدین صورت می‌توان امیدوار گشت استقلال نسبی ایران در قبال پکن تضمین گردد [۱۰].» به‌نظر دوکلو و نیز به‌طوری که در یک تحلیل شورای اروپایی روابط خارجی آمده، دولت بایدن تا کنون حتی حاضر نگشته است دسترسی تهران به بخش کوچکی از موجودی‌های خارجی این کشور را که برای پرداخت بهای واردات مواد ضروری غذایی و محصولات دارویی از‌جمله برای تهیه واکسن کووید ـ ۱۹ لازم است، ممکن سازد. تاکنون ایران ۲ میلیون واکسن از چین، روسیه و هندوستان دریافت نموده است. البته در این اواخر مرسولات هندی به‌خاطر تحریم‌های آمریکا متوقف گشته‌اند. [۱۱] به‌نقل از شورای اروپایی روابط خارجی، وزیر امور خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن به تازگی تأیید نمود که واشنگتن حتی صدور کالاهای حیاتی را نیز فقط در صورتی با آزاد ساختن موجودی‌های خارجی ایران ممکن خواهد ساخت که تهران مقررات قرارداد هسته‌ای را تمام و کمال رعایت نماید. اینکه دولت بایدن حتی تأمین لوازم حیاتی مردم را نیز به شرایط سیاسی مشروط می‌سازد در عمل مردم را به گروگان تبدیل نموده است و این تعیین اولویت خطرناک است. [۱۲] در مقابل آن اتحادیه اروپا می‌باید قاطعانه عمل نماید. اما برای اینکار نه برلین آمادگی دارد و نه بروکسل.
پاورقی‌ها
[1] Benoit Faucon, Ian Talley: China Buys More Iranian and Venezuelan Oil, in a Test for Biden. wsj.com 19.03.2021.
[2] Jane Perlez: President Xi Jinping of China Is All Business in Middle East Visit. nytimes.com 30.01.2016.
[3] S. dazu Eine neue Ära in Mittelost und Wettlauf ums Iran-Geschäft.
[4] Farnaz Fassihi, Steven Lee Myers: China, With $400 Billion Iran Deal, Could Deepen Influence in Mideast. nytimes.com 27.03.2021.
[5] Farnaz Fassihi, Steven Lee Myers: Defying U.S., China and Iran Near Trade and Military Partnership. nytimes.com 11.07.2020.
[6] Ben Westcott, Hamdi Alkhshali: China, Russia and Iran hold joint naval drills in Gulf of Oman. edition.cnn.com 27.12.2019.
[7] Benoit Faucon, Ian Talley: China Buys More Iranian and Venezuelan Oil, in a Test for Biden. wsj.com 19.03.2021.
[8] S. dazu Sanktionskrieg um Iran (III) und Vor dem Scheitern.
[9] S. dazu Mit gleicher Münze.
[10] Michel Duclos: Rising concerns over the US-Iran impasse: A European view. atlanticcouncil.org 23.03.2021.
[11] Coronavirus weltweit: Die neuesten Entwicklungen. nzz.ch 27.03.2021.
[12] Esfandyar Batmanghelidj: Why Biden should not treat humanitarian trade as a concession to Iran. ecfr.eu 25.03.2021.