درباره مشکلات زبان‌ها در قزاقستان
نویسنده: رحیم کاکایی ــ
قزاقستان مات و مبهوت مانده است. در جمهوری «چرخش زبانی» ظاهر شده است: برخی از فعالان را ترسانده‌اند و کسانی را که به برقراری ارتباط به زبان روسی عادت دارند، وادار می‌کنند که به زبان قزاقی صحبت کنند…. «دوران آبایف» معاون اول ریاست‌جمهوری قزاقستان اقدامات «چرخش زبانی» را محکوم کرد و حمله آنها را «ناسیونالیسم غارنشینان وحشی» نامید. در همین حال حزب حاکم «نور اوتان» در حال تقویت صفوف خود است: به این حزب یک ناسیونالیست رادیکال، مهمان دایمی رسانه‌های غربی « آیدوس ساریم»، یک فعال محیط زیست مشهور و هوادار غرب« الدوس آباکانوف» و گروه کاملی از لیبرال‌های ملی محلق شدند. قزاقستان به کجا می‌رود؟
قزاقستان مات و مبهوت مانده است. در جمهوری «چرخش زبانی» ظاهر شده است: برخی از فعالان را ترسانده‌اند و کسانی را که به برقراری ارتباط به زبان روسی عادت دارند، وادار می‌کنند که به زبان قزاقی صحبت کنند. ویدئوهایی هم با صحنه‌های مشابه توسط سازنده آن «کوات آخمتوف» در کانال «تیل میدانی اونلاین پارتیاسی» گذاشته می‌شوند. برای نمونه «کوات آخمتوف» ویدئویی دارد با عنوان «فاشیسم روسیه شهر پادلادار: به قزاقی بپرسید، به شما سرویس و خدمات داده نمی‌شود». گروهی از فروشندگان روسی‌زبان به‌دلیل ندانستن زبان قزاقی توبیخ می‌شوند. در نتیجه دختری که در ویدئو ترسیده است در اتاق عقبی پنهان می‌شود. در ویدئو «صاحب رستوان «ویتالی » از کارگر مهمان به‌خاطر بی‌احترامی به زبان قزاقی عذرخواهی می‌کند» یعنی یک رستوان‌دار ترسیده روس «به‌دلیل بی‌احترامی به زبان قزاقی، عذرخواهی می‌کند». در این میان تمامی نوشته‌های روسی کانال «آخمتوف» پر از غلط است. در بیشتر موارد قربانیان «چرخش زبانی» متواضعانه عذرخواهی می‌کنند. چنین می‌گوید خانم معلمی که در ابتدا به کم‌سوادان ناسیونالیست قزاق یادآوری می‌کند که شهر «آق تای» (شوچنکو) توسط روس‌ها ساخته شده است (عذرخواهی از قزاق‌های شوونیست هار شهر «آق تای»). پیرمرد روس را مجبور می‌کنند عذرخواهی کند، زیرا پرچم فدراسیون روسیه را در روز نهم ماه مه، روز پیروزی بر فاشیسم بر روی خانه خود آویزان کرده بود. «کوات آخمتوف» اهداف خود را پنهان نمی‌کند و آن اخراج همه روس‌ها و روسی‌زبانان از قزاقستان است. سرکرده «چرخش زبانی» ضمن افشای ولادیمیر پوتین که قزاقستان را «تسخیر» می‌کند، با یک بلاگ‌نویس اوکراینی و یک قزاق همکاری می‌کند. از این ویدئوها ده‌ها‌هزار بار بازدید کرده‌اند و تفسیرات زیادی از این ویدئو وجود دارد. «آخمتوف» تنها در اینترنت فعال نیست. او علیه سوپر‌مارکتی که در آن در مورد کالاهای فروشی آن اطلاعاتی به زبان قزاقی پیدا نکرده به دادگاه شکایت کرده است. پس از اینکه در پیرامون فعالیت‌های «چرخش زبانی» یک رسوایی جدی در قزاقستان رخ داد، وزارت امور داخلی فدراسیون روسیه ورود «آخمتوف» را به‌دلیل «اظهارات عمومی در شبکه اینترنت که به ایجاد نفرت قومی دامن می‌زند به‌مدت ۵۰ سال ممنوع کرد». مقامات قزاقستان نیز مجبور به واکنش شدند. سخنگوی وزارت اطلاعات گفت که تحریکات در مورد موضوع زبان بی‌جا و بی‌مورد است.
ولی واژه‌ها واژه هستند، اما در عمل چیست؟ تا سال ۲۰۲۳ همه دانش‌آموزان قزاقستان تنها به زبان قزاقی تحصیل خواهند کرد، که تا آن زمان از خط «سیریلیک» به خط لاتین برگردانده می‌شود. وزیر آموزش و پرورش «آسخات آیماغامبتوف» به شعبه قزاقی رادیو آزادی (آزاتیق روحو) گفت: «برای ما این یکی از مهم‌ترین وظایف است ــ تا آموزش به زبان دولتی غالب شود … نباید در این مورد هیچ بحثی بشود، زیرا که این زبان دولتی است و بدیهی است که به زبان دولتی باید شهروندان کشور ما آموزش داده شوند». وی خواستار فرستادن کودکان به مدارس کاملاً قزاقی شد. آهنگ تغییر نام نقاط مسکونی و آبادی‌ها سرعت می‌گیرد. نام‌های روسی در حال از بین رفتن است. شهر «زیریانوسک» در منطقه شرقی قزاقستان به «آلتای» و ناحیه «زیریانوسکی» به «آلتایی» تبدیل شد. منطقه «کاچیرسکی» در ایالت «پاولودارسکی» نام «تِرِنگکل»، «لبیاژینسکی»، ناحیه «آققولی» نام گرفت. در آلماآتا ۲۷ «میکرورایون» (شهرک) را تغییر نام دادند: «رمیزووکا» شد «آسقارتای»، «دوبوک»-«شابیت»، «بوتاکووکا»-«موزتای»، «تپلیچنی»-«قووانیش»، «ترودوویک»-«تومیریس»، «زاریا واستوکا»-«شاپاغات» شدند. رئیس فراکسیون پارلمانی حرب «آق ژول»، «آزات پرواشف» ضمن وارد کردن نام رسمی «جمهوری قزاقستان» پیشنهاد تغییر نام کشور را می‌دهد. «پرواشف» در واقع اقدامات «چرخش زبانی» را، ضمن اعلام در ایستگاه رادیویی «مسکو» که آنها حق دارند خدماتی را از فروشندگان به زبان قزاقی بخواهند و در این مسأله هیچگونه توهینی به روس‌ها نیست، توجیه می‌کند. ولی همه چیز در قزاقستان با زبان قزاقی کار چندان ساده‌ای نیست. آزمون ملی یکپارچه (مشابه آزمون یکپارچه دولتی روسیه) تنها توسط ۵۱ درصد فارغ‌التحصیلان به زبان قزاقی انجام می‌شود. به همین دلیل رئیس‌جمهور «قاسم جومارت توکایف» پیشنهاد کرد که آموزش علوم طبیعی به زبان روسی تدریس شود. نظرسنجی انجام شده توسط بنیاد «ابرت» آلمان نشان داد که تنها ۳۹ درصد مردم به زبان قزاقی و در مناطق مرکزی و شمالی فقط ۱۰ ــ ۸ درصد مسلط هستند. ۵۱ درصد از مردم قزاقستان به زبان روسی مسلط هستند. در این میان اکثریت قریب به اتفاق پاسخ‌دهندگان حتی کسانی که به زبان قزاقی مسلط هستند، ترجیح می‌دهند به زبان روسی صحبت کنند. طبق گفته شرکت «TNS Kantar»، به میزان ۵۱ درصد از محتوای تلویزیون قزاقستان عمدتاً برنامه‌های روسی است: «روسیه- ۱»، «س ت س»، «ت ان ت».
لاتینی کردن حروف الفبا به بن‌بست رسیده است. حتی حامی سرسخت آن«دستان یلدسوف» دانشمند علوم سیاسی به این امر اعتراف می‌کند: «بدون استدلال علمی، بدون تجزیه و تحلیل، پیش‌بینی و تحقیق، سه نسخه ناموفق از الفبای لاتین پیشنهاد شد. حتی فرمان رئیس‌جمهور نورسلطان نظربایف درباره انتقال به خط لاتین بدون دلیل علمی منتشر شد و هیچ کس هم نویسندگان این گزینه‌ها را نمی‌شناسد!». نتیجه اینکه روس‌ها و روس‌زبانان این جمهوری را ترک می‌کنند. طی ده سال گذشته بیش از ۳۶۶ هزار نفر به‌طور برگشت‌ناپذیری این کشور را ترک کرده‌اند. اکثر آنها انسان‌های قادر به کار، تحصیل کرده و متخصص هستند. طبق داده‌های تحلیل‌گران کمیسیون اقتصادی اوراسیا که نهاد اجرایی اتحادیه اقتصادی اوراسیا است، در سالنامه‌ای که در این اتحادیه اقتصادی منتشر شده، قزاقستان بیشترین مهاجرت تراز منفی را دارد. از ۲/۴۵ هزار نفری که قزاقستان را در سال ۲۰۱۹ ترک کردند، ۷۲ درصد روس هستند. اکثریت قریب به اتفاق مهاجران ساکن شهرها (۸۴ درصد) ۱۶ تا ۶۲ ساله (۷۰ درصد) هستند. بیشتر افرادی که تحصیلات عالی یا متوسطه دارند قزاقستان را ترک می‌کنند (۷۰ در صد از افراد بالای ۱۵ سال). بیشترین سهم قزاقستانی‌ها با تحصیلات عالی که جمهوری را در سال ۲۰۱۹ ترک کردند، متخصصان حرفه‌های فنی (بیش از ۱/۷ هزار نفر) و شهروندانی با تحصیلات اقتصادی (۷/۳ هزار) و پداگوژیکی (۳/۲ هزار) هستند. در بین مهاجران تعداد زیادی وکیل، کارکنان پزشکی، معمار و متخصصین کار ساختمان وجود دارند. «دوران آبایف» معاون اول ریاست‌جمهوری قزاقستان اقدامات «چرخش زبانی» را محکوم کرد و حمله آنها را «ناسیونالیسم غارنشینان وحشی» نامید. در همین حال حزب حاکم «نور اوتان» در حال تقویت صفوف خود است: به این حزب یک ناسیونالیست رادیکال، مهمان دایمی رسانه‌های غربی « آیدوس ساریم»، یک فعال محیط زیست مشهور و هوادار غرب« الدوس آباکانوف» و گروه کاملی از لیبرال‌های ملی محلق شدند. قزاقستان به کجا می‌رود؟