دو گام برای احیاء و حفظ توافق هسته‌ای ایران *
[در گام] دوم، شورای امنیت سازمان ملل متحد باید قطعنامه جدیدی را تصویب کند که براساس آن تمامی طرف‌های توافق هسته‌ای و همه کشورهای عضو سازمان ملل، قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد ــ توافق رسمی برجام ــ را به‌طور کامل، صحیح و بدون تبعیض اجرا کنند. قطعنامه جدید می‌تواند یک دادگاه بین‌المللی ویژه برای رسیدگی به اختلافات بین ایران و ایالات متحده در اجرای توافق هسته‌ای ایجاد کند. علاوه بر این، این قطعنامه می‌تواند یک صندوق امنیتی امانی برای جبران خسارات احتمالی ناشی از نقض یا عدم اجرای یک یا چند طرف ایجاد کند.
ایران و قدرت‌های جهانی هفته گذشته در وین برای دور جدیدی از مذاکرات توافق هسته‌ای که به‌طور رسمی به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام شناخته می‌شود، دیدار کردند. در این جلسه مذاکره‌کننده ارشد ایران علی باقری کنی برای از سرگیری مذاکرات که برای روز چهارشنبه برنامه‌ریزی شده است، تلقی «پُربار» دارد، اما چنین خوش‌بینی نسبت به مذاکرات در تضاد کامل با بدبینی غرب است.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به خبرنگاران در دوبی گفت: «من فکر می‌کنم این احتمال وجود دارد که این دور از مذاکرات … موفق نشود».
دیپلمات‌های اروپایی خاطرنشان کردند: «تهران تقریباً از تمام سازش‌های دشواری که پس از ماه‌ها کار سخت ایجاد شده است، عقب‌نشینی می‌کند». و یک مقام آمریکایی گفت که ایالات متحده در حال آماده شدن برای جهانی است که در آن بازگشتی به توافق هسته‌ای ایران وجود ندارد. و بالاخره نیویورک تایمز به‌سادگی نوشت: «مذاکرات هسته‌ای ایران رو به سقوط است».
ایران تا زمانی که دونالد ترامپ از این توافق خارج شد و تحریم‌های اقتصادی را مجدداً اعمال کرد، به‌طور کامل از شرایط و ضوابط توافق هسته‌ای تبعیت کرده بود. در پاسخ به اقدامات ترامپ، ایران به‌تدریج تعهدات خود را به توافق کاهش داد. از دیدگاه ایران، احیای برجام بدین معنی است که همه تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ باید به‌شیوه‌ای قابل راستی‌آزمایی برداشته شوند. طوری که ایران از مزایای آن بهره‌مند گردد و نه‌تنها بر روی کاغذ. در مقابل، ایران به تمام تعهدات خود در این توافق عمل خواهد کرد. تهران به‌دنبال این تضمین است که ایالات متحده دیگر تعهد خود را نقض نخواهد کرد. با این حال مقامات ایالات متحده نمی‌توانند این را تضمین کنند، زیرا آنها قدرت محدود کردن تصمیمات رئیس‌جمهور بعدی خود را ندارند. آنچه اکنون مورد نیاز است، نه‌تنها یک توافق هسته‌ای احیا‌شده، بلکه برنامه‌ای برای تداوم آن است. ب
باقری به خبرگزاری الجزیره گفت که طرف‌های غیرآمریکایی اصولاً بر لزوم تضمین و راستی‌آزمایی صحه می‌گذارند و آمریکایی‌ها نیز باید آن را بپذیرند. باقری تأکید کرد: ایران پیشنهادی برای ارائه تضمین‌ها و سازوکار راستی‌آزمایی برای لغو تحریم‌ها و ارائه غرامت، ارائه کرده است.
بخشی از مشکل این است که طرف‌هایی که نیاز به سازش دارند ــ ایالات متحده و ایران ــ مستقیماً با یکدیگر صحبت نمی‌کنند. در عوض، آنها از طریق اروپایی‌های درگیر در برجام در ارتباط می‌باشند، به این معنی که برخی از این گفتگوها نادقیق هستند.
ایرانی‌ها دوست دارند بگویند وقتی یک دیوانه سنگی را در چاه می‌اندازد، ۱۰۰ عاقل نمی‌توانند آن را از چاه درآورند. ترامپ با خروج بی‌سابقه و نامناسب خود از برجام که به بن‌بست دشوار کنونی منجر شد، چنین «سنگی» را درون چاه انداخت. زمانی که او از این توافق عقب‌نشینی کرد و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد ــ توافق رسمی برجام ــ را نقض کرد، بیش از ۱۵۰۰ تحریم علیه ایران اعمال نمودکه نیمی از آنها ماهیت هسته‌ای داشتند، در حالی که بقیه مربوط به تروریسم، حقوق بشر و سایر نگرانی‌ها بود. ایران در واکنش به این اقدام تعهدات خود را کاهش داد. اول، کشور غنی‌سازی اورانیوم را تا ۲۰ درصد و سپس تا ۶۰ درصد افزایش داد. متعاقب آن، فلز اورانیوم را تولید کرد ــ ماده‌ای برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای ــ پس از آن سانتریفیوژهای پیشرفته‌ای را فعال کرد که آن را به وضعیت آستانه هسته‌ای نزدیک‌تر کرد. از آن زمان بسیاری از آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که خروج ترامپ از توافق هسته‌ای یک اشتباه فاجعه‌بار بوده است.
برنامه رئیس‌جمهور رئیسی برای رشد و توسعه اقتصادی در ایران در صورت اجرای تحریم‌های اقتصادی که ترامپ اعمال کرد، با مشکل مواجه خواهد شد. در حالی که تیم مذاکره‌کننده پرزیدنت بایدن نشان داده است که برای لغو بسیاری از تحریم‌ها آماده است، اما بعید است که تمامی تحریم‌های اعمال شده در دوره ترامپ را لغو کند. علاوه بر این، دولت بایدن نیز با همان مشکلی مواجه است که دولت اوباما هنگام تلاش برای لغو تحریم‌های اقتصادی با آن مواجه بود «به درستی». در دوران دولت اوباما، ایران به‌دلیل تحریم‌های اولیه اعمال شده توسط ایالات متحده، از مزایای اقتصادی کامل توافق هسته‌ای که مستحق آن بود، بهره‌مند نشد. به همین ترتیب، درخواست‌های ایالات متحده از تجارت جهانی برای برقراری روابط و تجارت با ایران پس از توافق هسته‌ای کنونی، ممکن است شرکت‌ها را از عوارض جانبی کسب‌وکار، تحریم‌های اولیه ایالاتِ متحده بترساند و برجام مجدداً با شکست مواجه شود.
دولت بایدن باید توجه داشته باشد که در نتیجه خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، اقتصاد ایران یک تریلیون دلار ضرر کرده است. این معادل تولید ناخالص داخلی اقتصاد نوظهوری مانند مکزیک است . دولت رئیسی ــ از طریق تجربه ــ و با پرداختن بهای گزاف در مورد این نوع زیان اقتصادی عظیم آموخته است. اکنون طبیعی است که هر کاری که بتواند برای جلوگیری از چنین ضرری در آینده انجام خواهد داد.
به‌طور خلاصه، قدرت‌های جهانی و ایران باید یک برنامه اجرای پایدار برای توافق هسته‌ای را بیان دارند ــ برنامه‌ای که به هر دو طرف اجازه می‌دهد تا تعهدات خود را بدون وقفه انجام دهند. برای احیاء و حفظ توافق هسته‌ای ایران، مذاکره‌کنندگان ممکن است دو مرحله روشن (هرچند نه ساده) را در نظر بگیرند.
اول، همه طرف‌ها باید به تعهدات خود نسبت به برجام پایبند باشند. این بدان معناست که ایالات متحده و سایر قدرت‌های جهانی باید تمامی تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را براساس پارامترهای توافق هسته‌ای لغو کنند و ایران باید به تعهدات کامل خود در برجام عمل کند.
دوم، شورای امنیت سازمان ملل متحد باید قطعنامه جدیدی را تصویب کند که براساس آن تمامی طرف‌های توافق هسته‌ای و همه کشورهای عضو سازمان ملل، قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد ــ توافق رسمی برجام ــ را به‌طور کامل، صحیح و بدون تبعیض اجرا کنند. قطعنامه جدید می‌تواند یک دادگاه بین‌المللی ویژه برای رسیدگی به اختلافات بین ایران و ایالات متحده در اجرای توافق هسته‌ای ایجاد کند. علاوه بر این، این قطعنامه می‌تواند یک صندوق امنیتی امانی برای جبران خسارات احتمالی ناشی از نقض یا عدم اجرای یک یا چند طرف ایجاد کند. به هر حال، ۱۰۰ عاقل ممکن است که یک توافق هسته‌ای احیا‌شده را که سرنوشت آن شکست است، اصلاً توافق چندان خوبی ندانند. اما اگر یک توافق هسته‌ای احیا‌شده‌ای ایجاد گردد که دوامدار باشد، دلیلی خوب برای خوش‌بینی خواهد بود.
* https://thebulletin.org/2021/12/two-steps-to-revive-and-sustain-the-iran-nuclear-deal/