بی‌ثباتی قزاقستان ــ ردپای انگلیس
در مسیر تحولات داخلی، قزاقستان الگویی برای سازمان‌دهندگان شورش‌ها است. این محاسبه بر این اساس استوار است که اعتراضات و تغییرات در رده بالای دولت در قزاقستان، هرچه باشد، بر طرح و نقشه گذار قدرت و دولت در فدراسیون روسیه تأثیر دارند، جایی که گذار مدل قزاقستان (انتقال آرام قدرت از حاکم برکنار شده به جانشین وی) مدت‌ها مناسب‌ترین امر در نظر گرفته شده بود. در مسیر تحولات خارجی، آنگلوساکسون‌ها به خروج قزاقستان «نوسازی شده» از سازمان پیمان امنیت جمعی و ورود آن به همکاری نظامی با ترکیه و از طریق آن با ناتو نیاز دارند. روسیه علاوه بر صدها کیلومتر مرز با اوکراین، باید یک جبهه جهادی ــ پان ترکیستی به طول چند‌هزار کیلومتر با چشم‌انداز بی‌ثبات کردن اورال، منطقه ولگا و سیبری غربی به‌دست بیاورد.
طوفان از کجا به قزاقستان می‌آید؟
در روزهای نخست سال ۲۰۲۲، از قرائن چنین برمی‌آید که پروژه «بریتانیای جهانی» * نقطه کاربردی جدیدی در قزاقستان پیدا کرده است. جدیت مقاصد لندن حاکی از جدیدترین قرارداد ۵ ساله ۴۶۰ میلیون پوندی برای پشتیبانی از عملیات نظامی بریتانیا «از انبار تا خط مقدم» است که شرکت «بوئینگ دیفنس» انگلستان از آن بهره برده است. این شرکت همه خدمات را برای دسترسی به یک سیستم خدماتی واحد ارائه می‌کند که همه چیز را از پیچ و مهره گرفته تا قطعات موشک هسته‌ای، دربر‌می‌گیرد. به گفته «جرمی کوئین» وزیر «تدارکات دفاعی بریتانیا»، این قرارداد تضمین می‌کند که ارتش بریتانیا به‌سرعت برای عملیات داخلی و بین‌المللی مستقر شود.
این که این عملیات‌ها در کجا تدارک دیده می‌شوند، راز سر به مهری نیست. ارتش بریتانیا در حال حاضر در مرزهای غربی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع یعنی در اوکراین و در مرزهای بلاروس مستقر شده است. تا آنجا که به مرزهای جنوبی کشورهای مشترک‌المنافع مربوط است، اطلاعات مربوط به ایجاد زیرساخت‌ها توسط انگلیسی‌ها در آسیای مرکزی بلافاصله پس از تغییر رژیم در افغانستان ظاهر شد. لندن مستشاران نظامی سرویس ویژه هوابرد و سایر نیروهای ویژه نیروهای مسلح بریتانیا را در منطقه آسیای مرکزی باقی گذاشت. براساس گزارش تایمز، این نیروها شامل ۴۰۰۰ کماندو بودند.
نکته مهم این است که اعتراضات در قزاقستان در ۲ ژانویه، ۸ روز قبل از آغاز مذاکرات مهم روسیه، آمریکا و ناتو آغاز شد. بسیار قابل توجه است که رویدادهای قزاقستان توسط عضوی از ناتو مانند ترکیه که قزاقستان را جزء مهمی از جهان ترک می‌داند، از نزدیک دنبال می‌شود. ترک‌ها در این امر به خط مشی «قدرت نرم» شورای بریتانیا کمک می‌کنند که همراه با « نمایندگی آمریکا برای توسعه بین‌المللی»، لژیون‌های سازمان‌های غیردولتی را هدایت می‌کنند که بیش از ۲۲۰۰۰ نفر از آنها در قزاقستان ثبت شده‌اند (و بیش از ۱۶۰۰۰ نفر از آنها فعال هستند).
اقتصاد قزاقستان نفت، گاز، فلزات غیرآهنی، طلا، اورانیوم است. قزاقستان ۱۲ درصد از ذخایر اورانیوم جهان ، ۴۲ درصد استخراج اورانیوم جهان و در صادرات اورانیوم طبیعی مقام اول را در جهان دارد. در عین حال، ۱۱ شرکت از ۱۳ شرکت استخراج و فرآوری اورانیوم متعلق به خارجی‌ها است. در ۵ ژانویه، در نتیجه بحرانی که قزاقستان را فراگرفت، قیمت اورانیوم و در نتیجه سهام شرکت‌های صاحب این صنعت ۹ درصد افزایش یافت. در پردازش سنگ اورانیوم در معدن و ترکیب شیمیایی آن در شهر «استپنو گورسک» (شهری در استان «آق مولا» در کشور قزاقستان. مترجم) شرکت‌های انگلیسی«Ganberg UK Ltd» ــ با ۶۰٪ سهام ــ و«Gexior UK Ltd» ــ با ۴۰٪ سهام ــ شرکت می‌کنند که مالکین این مجتمع هستند و به نحوی از آنچه در قزاقستان در حال رخ دادن است، سود می‌برند. اکنون، در واقع، باز‌توزیع بازار اورانیوم در حال انجام است. اعتراضات به سهام «Kazatomprom» ضربه زد (ارزش سهام آن تقریباً ۱۰٪ کاهش یافت) و قیمت اورانیوم «آنگلوساکسون» افزایش یافت.
بی‌ثباتی قزاقستان به یک معنا تلاشی از سوی قزاقستان جنوبی (شرکت‌های بریتانیایی + کامکو کانادا + آمریکایی‌ها) است، جایی که بیش از نیمی از معادن و کارخانه‌های فرآوری در زمینه استخراج اورانیوم در آن قرار دارد و روند انحلال مدارس روسی مدت‌هاست در جریان بوده است تا قدرت را از قزاقستان شمالی که هنوز به‌طور مشروط طرفدار روسیه است، به‌دست بگیرد. یکی از غنایم اصلی ــ اورانیوم قزاقستان در مناطق ترکستان و «قیزیل اردو» (یک چهارم تولید جهانی) است. انگلیسی‌ها مدت زیادی است که در قزاقستان کار می‌کنند، اما فقط جریان این نیست. قزاق‌ها به شوخی می‌گویند: کشور ما دو پایتخت دارد ــ پایتخت جنوبی (دبی) و شمالی (لندن).
مقاله‌ای از «نورسلطان نظربایف» که در سال ۲۰۱۵ در «فایننشال تایمز» به‌نام «روابط نزدیک‌تر بین قزاقستان و بریتانیا حیاتی است زیرا طوفان به‌سوی ما می‌آید» منتشر شد، می‌تواند دخالت شدید لندن در امور قزاقستان را بازگو کند. این فاکت برجسته نیز گواه همین موضوع است: «تونی بلر» پس از ترک پست نخست‌وزیری بریتانیا، مشاور رئیس‌جمهور «نورسلطان نظربایف» شد. برادر تونی بلر، قاضی «ویلیام بلر»، «مختار ابلیازوف»، که مخالف شدید نظربایف و اکنون مخالف توکایف است، را در انگلیس به حبس محکوم کرد. خود «ابلیازوف» که اکنون تظاهرات را از طریق کیف هماهنگ می‌کند، از نزدیک با بانک‌های بریتانیایی «رویال بانک» اسکاتلند، «بارکلیز» (بانک و موسسه مالی معتبر بین‌المللی که مرکز آن در لندن است. مترجم) و «اچ اس بی سی» (گروه بانکداری بریتانیایی. مترجم) در ارتباط است.
رد پای بریتانیا نسبت به رویدادها از شهر «ژانائوزن» جایی که دوم ژانویه نخستین اعتراضات برگزار شد و به‌سرعت به شهرهای دیگر منطقه «مانغیساتاو» خزر (مرکز صنعت نفت قزاقستان) گسترش یافت، امتداد دارد. پیش از آن مخصوصاً در «ژانائوزن» در سال ۲۰۱۱ سخنرانی‌ها و تظاهراتی روی داد که در آن زمان خون‌ها نیز ریخته شد. معترضان اصلی را «آدایی‌ها» (یکی از طایفه‌های «ژوزهای» جوان) تشکیل می‌دهند که خواهان افزایش دستمزدها در میادین نفتی بودند. دولت از این اعتراضات برای توزیع مجدد اموال استفاده کرد. یکی از نتایج توزیع مجدد، برکناری «تیمور کولیبایف»، شوهر دختر دوم نظربایف، «دینارا» از شمار ذی‌نفعان بود که مورد بی‌مهری پدر همسرش قرار گرفت. پس از آن، «کولیبایف» در بریتانیا مستقر شد، و در تابستان ۲۰۲۱ خانه‌ای را در ملک پارک «سانینگهیل» در «برکشایر» ساخت. این خانه از پسر ملکه بریتانیا، شاهزاده «اندرو» به «کولیبایف» رسید.
در مسیر تحولات داخلی، قزاقستان الگویی برای سازمان‌دهندگان شورش‌ها است. این محاسبه بر این اساس استوار است که اعتراضات و تغییرات در رده بالای دولت در قزاقستان، هرچه باشد، بر طرح و نقشه گذار قدرت و دولت در فدراسیون روسیه تأثیر دارند، جایی که گذار مدل قزاقستان (انتقال آرام قدرت از حاکم برکنار شده به جانشین وی) مدت‌ها مناسب‌ترین امر در نظر گرفته شده بود. در مسیر تحولات خارجی، آنگلوساکسون‌ها به خروج قزاقستان «نوسازی شده» از سازمان پیمان امنیت جمعی و ورود آن به همکاری نظامی با ترکیه و از طریق آن با ناتو نیاز دارند. روسیه علاوه بر صدها کیلومتر مرز با اوکراین، باید یک جبهه جهادی ــ پان ترکیستی به طول چند‌هزار کیلومتر با چشم‌انداز بی‌ثبات کردن اورال، منطقه ولگا و سیبری غربی به‌دست بیاورد.
پیش‌بینی می‌شود که موجی از بی‌ثباتی قرقیزستان و ازبکستان را نیز فراگیرد. به‌یاد بیاوریم که به‌ویژه این انگلیسی‌ها بودند که از نیمه اول دهه ۲۰۱۰ به انتقال ستیزه‌جویان شکست‌خورده داعش در سوریه به افغانستان کمک کردند. در همان زمان، اول از همه، افرادی از آسیای مرکزی، مانند «ابو انیس»، یک جهادگر متولد قزاقستان منتقل شدند که در اثر یک پیام ویدئویی به زبان قزاقستانی با فراخوان رساندن «شعله جهاد» به روسیه به شهرت رسید.
برای سال‌ها است که ارگان‌های مجری قانون ازبکستان گزارش می‌دهند که اطلاعات عملیاتی ویدئویی و صوتی در مورد حمایت و مشارکت در اقدامات نظامی مشترک از جانب داعش (نام خود را به «جنبش اسلامی ترکستان، همخوان با «نهضت اسلامی ترکستان شرقی» تغییر دادند) در اختیار دارند. استراتژیست‌های این گروه «کریدور ترکمنستان» را به‌عنوان راهی به قزاقستان می‌دانند و در عین‌حال امروز نه‌تنها در قزاقستان و ازبکستان بلکه در سراسر آسیای میانه می‌توانند فعال‌تر شوند. و در فعالیت‌های خود با گروه‌های افراطی اویغور که هم برای چین و هم برای قزاقستان دردسر‌ساز است به هم پیوند می‌خورند. مراکز کنترل این فرآیندها را می‌توان نه تنها در لندن، بلکه در قطر، استانبول، دبی و سایر جاها، با پایتخت واقعی آن «بریتانیای جهانی» گره زد.
* سند راهبردی جدید دولت بریتانیا در پسابرگزیت، با چشم‌انداز «بریتانیای جهانی» (مترجم)