سردار جدید ترکمنستان
رحیم کاکایی ــــ
«اما “سردار” تا چه اندازه متوجه جدی بودن مشکلات و تهدیدها است، تا چه اندازه او تابع افکار اجتماعی خارجی است و تا چه اندازه به‌نظر و فشار پدرش و گروه‌های نخبگان مختلف وابسته خواهد بود، فکر می‌کنم او خودش هم این را هنوز نمی‌داند.»
«آیتاکوف» می‌گوید: او در لحظه‌ای به قدرت می‌رسد که تمام منابع «سفت کردن پیچ مهره‌ها» در کشور عملاً تمام شده است، بعدش فقط سرکوب‌های توده‌ای است که می‌ماند.
«سردار»، پسر «قربانقلی بردی محمداف» رئیس‌جمهور ترکمنستان، تقریباً به‌طور قطع رئیس‌جمهور آینده ترکمنستان بود. قربانقلی که در ۱۵ سال گذشته بر کشور حکمرانی کرده بود، به‌صراحت اعلام کرده بود که قصد دارد این پست را ترک کند و «راه را برای جوانان باز کند». انتخابات زودهنگام در بسته‌ترین کشور اتحاد جماهیر شوروی سابق در ۱۲ مارس ۲۰۲۲ برگزار شد. درباره «سردار بردی محمداف» چه اطلاعی وجود دارد و چرا «قربانقلی بردی محمداف» «آرقاداغ» یا «حامی ترکمن‌ها» چنین تصمیمی را گرفته بود؟
پسر ــ جانشین و ادامه‌دهنده
«بردی محمداف» در پنج سال گذشته پسرش را به‌عنوان جانشین خود آماده و در سمت‌های مختلف در دولت منصوب کرده بود و نامزدی او برای سیاست‌شناسان تعجبی نداشت. «ادوارد لمون»، استاد دانشگاه تگزاس A&M و رئیس انجمن مطالعات آسیای مرکزی « Oxus» (اوکسوس یکی از نام‌های آمودریا و شهری باستانی در قلمرو قزاقستان. مترجم) به بی بی سی گفت: ما در چند ماه گذشته درباره این سناریو بحث کرده‌ایم. هدف حفظ قدرت در خانواده است و چنین انتقال قدرت از پدر به پسر، دوره انتقالی طولانی را ایجاد می‌کند که به رئیس‌جمهور جدید زمان می‌دهد تا قدرت را تحکیم کند. «سردار بردی محمداف» در این اواخر حتی بیشتر از پدرش در فضای اجتماعی و رسانه‌ها ظاهر شده بود. او اخیراً به مناطق مختلف این جمهوری سفر کرده و در تلویزیون اصلی سخنرانی و بازدیدهای بین‌المللی داشت. کارشناسان همچنین افزایش تبلیغات و فعالیت وی را بخشی از انتقال آرام قدرت در ترکمنستان می‌دانستند. «بردی محمدوف» پدر اشاره کرده بود که به‌زودی بازنشسته خواهد شد. روز جمعه، ۱۱ فوریه، رئیس‌جمهور ۶۴ ساله گفت که به «سن پیامبر» رسیده است و زمان آن فرارسیده است که جای خود را به جوانان بدهد. در عین حال، او آشکارا نام پسرش را نبرد، زیرا مشخص نکرد که قرار است چه کاری انجام دهد. «بردی محمداف» که دقیقاً ۱۵ سال پیش قدرت را در دست گرفته بود، گفت. «من از این ایده حمایت می‌کنم که راه رسیدن به اداره و مدیریت دولتی در مرحله جدیدی از توسعه کشور ما باید در اختیار رهبران جوانی قرار گیرد که در محیطی معنوی و مطابق با الزامات والای زمانه ما پرورش یافته‌اند. به‌عنوان رئیس «خلق مصلحتی» (مجلس اعلای پارلمان ترکمنستان)، قصد دارم تجربیات گسترده زندگی و سیاسی خود را در این زمینه به‌کار ببرم. «بردی محمداف» احتمالاً پست ریاست مجلس اعلا را حفظ خواهد کرد. هنوز صحبتی از پست‌های افتخاری یا قدرت‌های مادام‌العمر وجود ندارد. استعفای «بردی محمدوف پدر» از ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۹، زمانی که رئیس‌جمهور تقریباً یک ماه از فضای عمومی ناپدید شده بود، در اطرافیان رئیس‌جمهور مورد بحث قرار گرفته بود. در آن زمان بود که آنها در مورد بیماری پیشرونده رئیس‌جمهور ــ دیابت ــ زبان باز کردند. استعفای او همچنین همزمان شد با ۴۰ سالگی پسرش، سنی که شهروندان می‌توانند برای ریاست جمهوری نامزد شوند. به گفته کارشناسان، «سردار» هیچ رقیب واقعی در انتخابات نداشت، همانطور که در ترکمنستان زندگی سیاسی واقعی وجود ندارد. مسئله تنها در این است که «سردار» تا چه اندازه از پدرش مستقل خواهد بود. «جالب است که «سردار» خود چگونه موضع گیری خواهد کرد. «ادوارد لمون» می‌گوید: «بالاخره ، پدرش از موقعیتی پیرامونی به قدرت رسید، کیش شخصیت سلف خود را لغو کرد و کیش شخصیت خود را برقرار کرد». «سردار آیتاکف»، سیاست‌شناسی از ترکمنستان که عموماً با نام مستعار درباره وقایع این کشور اظهار‌نظر می‌کند، با آن موافق است:
سردار به‌تدریج تیم مدیران و مشاوران خود را ایجاد می‌کند، اما هنوز زیاد این امر را تبلیغ نمی‌کند و تاکنون تیم او به نیرویی در «حزب او» تبدیل نشده است که مخالف «نومن کلاتور» قدیمی باشد. اما روشن نیست پدرش چقدر به او امکان استقلال بدهد.
«قربانقلی بردی محمداف» دندانپزشک سابق در سال ۱۹۹۷ به‌عنوان وزیر بهداشت ترکمنستان منصوب شد و در سال ۲۰۰۱ معاون نخست وزیر شد. پس از مرگ سلف خود، «صفرمراد نیازوف»، کفیل ریاست جمهوری شد. طبق قانون اساسی ترکمنستان، رئیس مجلس «عوض گلدی آتایف» قرار بود این وظایف را انجام دهد، اما به‌طور ناگهانی پرونده جنایی علیه وی تشکیل شد.
نمونه‌هایی از کشورهای همسایه
رویدادهای کشورهای همسایه، یعنی تلاش ناموفق برای انتقال قدرت در خانواده «اسلام کریم‌اف»، اولین رئیس‌جمهور ازبکستان و برکناری «نورسلطان نظربایف»، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان از قدرت، نیز می‌توانستند بر کناره‌گیری زودهنگام «بردی محمداف» پدر تأثیر بگذارند. در ابتدا، مصاحبین بی‌بی‌سی گمان می‌کنند «بردی محمداف» پدر به‌همراه پسرش بر کشور حکومت می‌کند، اما به‌تدریج ضمن نگه داشتن نقش «ضامن» و «مشاور» برای خود از قدرت عقب‌نشینی می‌کند. «ادوارد لمون» می‌گوید «جالب خواهد بود که ببینیم پدر و پسر چگونه کشور را با هم اداره می‌کنند. ما نمونه مشابهی را در سنگاپور دیدیم، که «لی کوان یو» پست وزیر مشاور را پس از انتقال قدرت به جانشین خود داشت. «آیتاکف» با آن موافق است. به گفته وی، «بردی محمداف» به‌تدریج و آگاهانه خود را تا مقام «رهبر یا پدر ملت» و «حافظ سنت‌ها، حاکمیت و استقلال کنار خواهد کشید».
از سردار چه می‌دانیم؟
مقام و منزلت سیاسی «سردار بردی محمداف» پسر (که نام او در ترکمنی به‌معنای «رهبر» است) به‌سرعت توسعه یافت. او این کار را از سمت‌های دیپلماتیک، ابتدا در سفارت ترکمنستان در روسیه در سال‌های ۲۰۱۱ ـ ۲۰۰۸، سپس در نمایندگی دائم ترکمنستان در سازمان ملل در ژنو در سال‌های ۲۰۱۳ ـ ۲۰۱۱ آغاز کرد. به موازات آن، «سردار» از آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه فارغ‌التحصیل شد. در سال ۲۰۱۴ با بازگشت به وطن، نظارت بر سیاست خارجی ترکمنستان را آغاز کرد. وی در سال ۲۰۱۶ در مجلس چهارم به‌عنوان نماینده مجلس انتخاب شد. در این میان انتخابات پارلمانی فوق‌العاده و خارج از نوبت بود و بدون تبلیغات برگزار شد. معلوم است که «سردار» جای یکی از هم حزبی‌هایش را گرفت که پیش از انتخابات بازنشسته شده بود. «بردی محمدوف» پسر همچنان نماینده حزب حاکم دموکرات است و این امر مانع از آن نمی‌شود که وی معاون نخست‌وزیر در امور مالی و اقتصادی، عضو هیأت شورای امنیت دولتی و همزمان رئیس عالی کنترل مجلس باشد. در چهار سال گذشته، «سردار» به‌سرعت در حال تغییر سمت در دولت بوده است، او به‌عنوان معاون وزیر امور خارجه، معاون استاندار و سپس فرماندار ولایت «آخال»، جایی که پایتخت عشق‌آباد قرار دارد، و همچنین وزیر صنعت و ساختمان خدمت کرد. پیشنهاد نامزدی «سردار بردی محمداف» در این حزب به اتفاق آرا به‌تصویب رسید. «بردی محمدوف» در دو سال گذشته دائماً در جهان سفر کرده است. بسیاری افزایش فعالیت در عرصه خارجی را «بهترین» امر به‌عنوان رئیس‌جمهور آینده نامیده‌اند. او سال گذشته با «میخائیل میشوستین»، نخست‌وزیر روسیه، «ناروهیتو» امپراتور ژاپن، «یوشیهیده سوگا»، نخست‌وزیر ژاپن و «الکساندر بگلوف»، فرماندار سن پترزبورگ، دیدار کرد. وی در ژانویه سال جاری به ایران و ازبکستان سفر کرد و در آنجا با رئیس‌جمهور ایران «ابراهیم رئیسی» و «شوکت میرضیایف» رئیس‌جمهور ازبکستان گفت‌وگو کرد. هم حزبی‌های وی خاطرنشان کردند که: «او به‌عنوان فردی متواضع و دلسوز، یک خانواده خوب و حامی سبک زندگی سالم و مورد احترام همکاران خود بود.» با وجود مدت طولانی در سیاست، «سردار» همچنان یک «اسب تیره و تار کمتر شناخته‌شده‌ای» است. به گفته آیتاکف، «نخبگان» ترکمن قبلاً به‌صراحت اعلام کرده بودند که حاضر نیستند «سردار» را به‌عنوان رهبر بلامنازع بپذیرند. این سیاست‌شناس معتقد است که تا حد زیادی به‌همین دلیل «بردی محمداف» پدر به مقام رئیس سنا برای «بیمه کردن پسرش از بروز مخالفت‌های مختلف» از‌جمله «هم برای امنیت خود و هم برای حفظ نفوذ خود» انتخاب شد. «سردار بردی محمداف» مهندس فناوری است. وی فارغ‌التحصیل دانشگاه کشاورزی ترکمنستان و دکتر علوم فنی است. تنها پسر «قربانقلی بردی محمداف» و یکی از فرزندانی است که در ملاء‌عام ظاهر می‌شود. در مورد خواهران «سردار» فقط مشخص است که آنها ازدواج کرده و در خارج از کشور (احتمالاً در انگلستان و فرانسه) زندگی می‌کنند. خود «سردار» نیز متأهل و دارای چهار فرزند است. کارشناسان معتقدند که انتظار لیبرالیزه کردن حکومت از «سردار» را ندارد. «بردی محمداف» پسر اخیراً پیش‌بینی نسبتاً خوش‌بینانه‌ای از بودجه دولت برای سال آینده ارائه کرده بود. بر اساس پیش‌بینی‌های وی، با وجود بحران غذایی و مشکلات پس از پاندمی ویروس کرونا، کشور منتظر رشد اقتصادی است. پدرش از چنین خبری بسیار خوشحال بود. «اما “سردار” تا چه اندازه متوجه جدی بودن مشکلات و تهدیدها است، تا چه اندازه او تابع افکار اجتماعی خارجی است و تا چه اندازه به‌نظر و فشار پدرش و گروه‌های نخبگان مختلف وابسته خواهد بود، فکر می‌کنم او خودش هم این را هنوز نمی‌داند.»
«آیتاکوف» می‌گوید: او در لحظه‌ای به قدرت می‌رسد که تمام منابع «سفت کردن پیچ مهره‌ها» در کشور عملاً تمام شده است، بعدش فقط سرکوب‌های توده‌ای است که می‌ماند.