گشایش چشم‌اندازهای تازه در روابط چین و اعراب
لیو ژونگ مین، استاد موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای می‌گوید: «ایالات متحده با یک پارادوکس روبرو است ــ می‌خواهد کشورهای خاورمیانه با او در درگیری اوکراین و روسیه همکاری کنند، اما نه توانایی دارد و نه تمایلی برای این که به کشورهای منطقه نفعی برساند و کشورهای عربی از این مسأله به‌خوبی آگاهند». او می‌افزاید: «کشورهای عربی به وضوح می‌دانند که منافع خودشان کجاست. و تأکید می‌کند: بازارهای پایدار و بلندمدت، زمینه‌های ارتباطی نوظهور و ساخت وساز زیرساخت‌هایی مانند بنادر دریایی، بسترهایی هستند که آنها را برای همکاری با چین جذب می‌کند.»
دیپلماسی فشرده رئیس دولت چین قرار است در ماه دسامبر ادامه یابد و این بار، تمرکز بر عربستان سعودی و جهان عرب گسترده‌تر است.
شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین به دعوت ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی، بعدازظهر چهارشنبه برای شرکت در اولین اجلاس سران کشورهای عربی و چین، و نیز نشست شورای همکاری خلیج فارس به این کشور سفر کرد. این سفر یک اقدام تاریخی است، زیرا برای اولین بار اجلاس سران کشورهای عربی و چین برگزار می‌شود که منعکس‌کننده نقطه عطف جدیدی در روابط بین چین و کشورهای عربی است.
از زمان تأسیس جمهوری خلق چین، سفر شی بزرگ‌ترین و بالاترین سطح دیپلماتیک بین چین و جهان عرب خواهد بود. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست خبری معمول روز چهارشنبه گفت، این یک نقطه عطف در تاریخ روابط چین و اعراب می‌باشد.
جامعه بین‌الملل تحت تأثیر همه‌گیری COVID-۱۹ و امواج شوک در بازارهای جهانی انرژی ناشی از درگیری روسیه و اوکراین و همچنین تحریم‌های خودسرانه ایالات متحده و غرب علیه روسیه، از نظر بهبود اقتصادی و توسعه ملی با عدم اطمینان زیادی مواجه است. این اقدام که از سوی برخی ناظران در مجموع به‌عنوان «نگاه به شرق» کشورهای عربی تلقی می‌شود، نشان‌دهنده تعدیل دیپلماتیک و استراتژیک قابل توجهی برای کشورهای خاورمیانه است. این اجلاس‌های تاریخی که در تاریخ معاصر چین و دنیای عرب در نوع خود اولین است، نشان‌دهنده یک گام دیپلماتیک پیشگامانه از سوی چین در خاورمیانه است که به ثبات منطقه کمک می‌کند، حل و فصل مناقشات را از طریق گفت‌وگو ترویج می‌کند، اثرات منفی تحریم‌های خودسرانه ایالات متحده و غرب را کاهش می‌دهد. به گفته کارشناسان، تحریم‌های خودسرانه غرب علیه روسیه به کشورهای عربی نیز ضربه زده است. ناظران بر این باورند که عربستان سعودی در حال تدارک پذیرایی فرش قرمز برای شی جین پینگ است که به‌شدت با استقبال کم‌اهمیت جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، هنگام بازدید از پادشاهی در ماه ژوئیه، متفاوت است.
سی ان ان گزارش داد که حداقل ۱۴ رهبر عرب در اجلاس سران چین و کشورهای عربی شرکت خواهند کرد و به گفته خبرگزاری عربستان سعودی، بیش از ۲۰ توافق اولیه به ارزش ۲۹/۲۶ میلیارد دلار در سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی امضا خواهد شد.
اشتیاق برای همکاری
انتظار و اشتیاق برای دیدار شی در عربستان سعودی و در تمامی جهان عرب کاملاً محسوس است. یحیی محمود بن جنید، رئیس مرکز تحقیقات و علوم ارتباطات مستقر در ریاض به گلوبال تایمز گفت: «جهان عرب چین را به‌عنوان یک دوست وفادار و یک حامی مؤثر می‌داند. حضور شی در عربستان سعودی و شرکت وی در اجلاس سران چین و کشورهای عربی و نیز نشست شورای همکاری خلیج فارس گامی است برای همکاری‌های نزدیک‌تر و به‌منظور تقویت صلح بین‌المللی، برقراری روابط برابر بین کشورها، بر اساس احترام متقابل، عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر، و تقویت مسایل فرهنگی.»
در سال‌های اخیر، کشورهای عربی به‌طور فعال شرکای استراتژیک خود را برای تأمین منافع اقتصادی و امنیتی متنوع کرده‌اند و ظهور چین در بسیاری از زمینه‌ها فرصت‌های جدیدی را برای مشارکت استراتژیک به آنها ارائه کرده است. ناظران منطقه‌ای به‌طور فزاینده‌ای بر این باورند که چین می‌تواند انگیزه و تعادل مثبتی را برای ثبات و امنیت منطقه به ارمغان بیاورد.
نادیا حلمی، کارشناس امور سیاسی چین و استاد علوم سیاسی دانشگاه بنی سوف مصر، به گلوبال تایمز گفت که چشم‌اندازهای قابل توجهی برای همکاری مشترک عربی و چینی وجود دارد که می‌تواند در اجلاس‌های آتی مورد بحث قرار گیرد و افزود که او معتقد است که هدف اجلاس سران در درجه اول بحث در مورد راه‌های ترویج توسعه مشترک و یک‌پارچه‌سازی استراتژی‌ها در چارچوب طرح توسعه جهانی و ابتکار کمربند و جاده است.
نادیا حلمی همچنین بر اهمیت تلاش‌های دیپلماسی چین برای حمایت از مسائل عربی و یافتن راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز برای بحران‌های موجود در منطقه تأکید کرد و گفت کشورهای عربی مایلند روابط خود را با چین که به آغاز عصر جدیدی در روابط اعراب و چین می‌انجامد و به ایجاد یک جهان چند‌قطبی کمک می‌کند، در زمینه‌های مختلف تقویت کنند.
چن ویکینگ، سفیر چین در عربستان سعودی به گلوبال تایمز گفت که این اجلاس قرار است تا بستر گفت‌وگوهای سازنده‌ای باشد؛ به‌عنوان نتیجه مجموعه‌ای از اسناد مهم را منتشر کند تا همگی دست به‌دست هم دهیم و یک جامعه چینی ــ عربی با آینده‌ای مشترک برای عصر جدید بسازیم.
تعمیق روابط چین و عربستان
در ژانویه ۲۰۱۶، رئیس‌جمهور شی از عربستان سعودی بازدید کرد و طی آن دو طرف توافق کردند که روابط دوجانبه را به یک مشارکت استراتژیک جامع ارتقا دهند. از آن زمان، روابط چین و عربستان سعودی در مسیر توسعه کامل قرار گرفته است.
جنید گفت: روابط چین و عربستان سعودی از اهمیت یک رابطه استراتژیک حیاتی برخوردار است که مبتنی بر احترام متقابل، عدم مداخله در امور داخلی و دیدارهای متقابل رهبران دو کشور است. وی افزود: سفر شی حاکی از عمق تمایل به تقویت روابط چین و پادشاهی است و انتظار می‌رود منافع زیادی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی به‌همراه داشته باشد.
یک معلم عربستانی در دانشگاه ملک سعود که خواست نامش فاش نشود، گفت که دیدار شی «جشنی خواهد بود با لحظاتی زیبا». او به گلوبال تایمز گفت که «برای این سفر خوش یُمن و برای رئیس‌جمهور و دوست بزرگ دعا خواهد کرد» و مشتاقانه منتظر است تا دو کشور روابطی را که مبتنی بر عدم مداخله در امور یکدیگر و احترام متقابل به نظم بین‌المللی است برنامه‌ریزی و تقویت کنند.
کارشناسان بر این باورند که نگرش فعالانه عربستان سعودی در جهت تقویت همکاری با چین نشان‌دهنده الگوی جدیدی از «نگاه به شرق» در سیاست خارجی این کشور و اولویت دادن به چین در زمینه استراتژِک است.
روابط چین و عربستان سعودی می‌تواند به الگویی برای سایر کشورهای عربی تبدیل شود، مشاری اباحسین، یک عربستانی که به‌عنوان مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سعودی خدمات صنعتی جاده ابریشم با مسئولیت محدود Silk Road Industrial Services Limited ، یک سرمایه‌گذاری مشترک چین و عربستان سعودی که در عربستان سعودی خدمات سرمایه‌گذاری ارائه می‌کند، به گلوبال تایمز گفت. او معتقد است که با رشد فزاینده روابط دوجانبه، همه طرف‌ها و همچنین سایر کشورهای خاورمیانه هم سود خواهند برد و هم از آنها پیروی خواهند کرد.
ترس آمریکا
سفر شی و دو نشست بین چین و کشورهای عربی در زمانی انجام می‌شود که روابط عربستان و آمریکا به دلیل مسائلی از جمله رد درخواست جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا برای افزایش تولید نفت توسط عربستان سعودی و اختلاف‌نظر در مورد مناقشه روسیه و اوکراین، تیره شده است. پس از تشدید بحران اوکراین، عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس مواضع متفاوتی نسبت به اتحادیه اروپا و ایالات متحده ابراز کردند و با نشان دادن استقلال و خودمختاری راهبردی باعث نارضایتی قانونگذاران واشنگتن و کاخ سفید شدند.
در حالی که ایالات متحده موضوعات حقوق بشر و دموکراسی را در اولویت قرار می‌دهد و به عربستان و سایر کشورهای عربی دیکته می‌کند، چین امّا بر اصول احترام متقابل، منافع متقابل و همکاری برد ــ برد در توسعه روابط با عربستان سعودی و رویکرد توسعه از طریق صلح در منطقه تأکید می‌کند. ابراهیم هاشم، یک استراتژیست اماراتی به گلوبال تایمز گفت که بسیاری در منطقه به‌طور فزاینده‌ای تحمل دیکته شدن را از دست می‌دهند.
سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی، متحد سنتی آمریکا، واشنگتن را تحت تأثیر عصبی قرار داده است. مقامات و رسانه‌های آمریکایی به‌طور مداوم ادعا می‌کنند که چین از اختلاف آمریکا با عربستان سعودی و دیگر کشورهای خاورمیانه برای گسترش حضور و نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کند و قصد دارد «آمریکا را از خاورمیانه بیرون کند» که کارشناسان می‌گویند این دروغ است. ایالات متحده نگران بهبود روابط چین و اعراب می‌باشد.
جنید گفت: چین به‌دنبال جایگزینی کشور دیگری نیست، اما تلاش می‌کند در روابط خود با کشورهای عربی و پادشاهی به منافع متقابل دست یابد و بنابراین تهدید یا چالشی برای آمریکا نمی‌باشد.
ایالات متحده اکنون در یک وضعیت شرم‌آور است. از یک‌سو در حال اجرای یک انقباض استراتژیک در سراسر خاورمیانه، از‌جمله خروج نیروها از افغانستان است، از سوی دیگر، درگیری روسیه و اوکراین به افزایش روزافزون اهمیت منطقه منجر شده است.
لیو ژونگ مین، استاد موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای می‌گوید: «ایالات متحده با یک پارادوکس روبرو است ــ می‌خواهد کشورهای خاورمیانه با او در درگیری اوکراین و روسیه همکاری کنند، اما نه توانایی دارد و نه تمایلی برای این که به کشورهای منطقه نفعی برساند و کشورهای عربی از این مسأله به‌خوبی آگاهند». او می‌افزاید: «کشورهای عربی به وضوح می‌دانند که منافع خودشان کجاست. و تأکید می‌کند: بازارهای پایدار و بلندمدت، زمینه‌های ارتباطی نوظهور و ساخت وساز زیرساخت‌هایی مانند بنادر دریایی، بسترهایی هستند که آنها را برای همکاری با چین جذب می‌کند.»
برخی از سیاستمداران ایالات متحده به‌جای ایجاد روابط با کشورهای عرب بر اساس احترام متقابل، اعتماد و سود متقابل، هنوز توهمات هژمونیک در مورد منطقه را در سر می‌پرورانند و مشتاقانه بر این باورند که می‌توانند به جهان عرب دیکته کنند. آنها به اشتباه معتقدند که منطقه عربی زمین بازی آنهاست و آنها حق دارند روابط یک‌جانبه‌ای داشته باشند که عمدتاً به ضرر کشورهای منطقه و به نفع آنهاست. هاشم گفت: اعراب از خودمختاری و حاکمیت استراتژیک برخوردارند تا بر اساس منافع ملی و منطقه‌ای خود، محدوده روابط خود را با سایر کشورها تعیین کنند.