شرایط مصیبت‌بار زنان کارگر
در کنار همهٔ شرایط دشواری که بر زندگی و کار کارگران کشورمان، اعم از زن یا مرد، حاکم است، بر کارگران زن ظلم‌های مضاعفی تحمیل می‌شود. زنان کارگر نسبت به کارگران مرد، کمتر حقوق می‌گیرند، در انتخاب شغل محدودیت دارند، نرخ بیکاری در میان آنان بیشتر است و از امنیت شغلی کمتری هم برخوردارند.
از آغاز دههٔ ۷۰ سیاست‌های نئولیبرالی موسوم به تعدیل ساختاری در ایران اجرا شده است و تاکنون در همهٔ دولت‌ها ادامه یافته و در دولت‌های روحانی و رئیسی به اوج خود رسیده است. در نتیجهٔ اجرای این سیاست‌ها حقوق اقتصادی و اجتماعی کارگران مندرج در مفاد قانون اساسی و قانون کار زیر پا گذاشته شده است. برای نمونه پس از پایان جنگ تاکنون، شاهد رشد قراردادهای موقت کار که امروز حدود ۹۶ درصد کارگران را دربرمی‌گیرد، بوده‌ایم. این میزان برای زنان کارگر بیش از ۹۹ درصد است.
نگاهی به قانون کار و همچنین مقاوله‌نامه‌های سازمان بین‌المللی کار در زمینهٔ حقوق زنان کارگر، نقض فاجعه‌بار این حقوق را در کشور ما عیان‌تر می‌سازد.
حقوق زنان کارگر در قانون کار
قانون کار جمهوری اسلامی ایران در زمینهٔ تأمین حق اشتغال و حقوق کار زنان دارای کمبودهای متعددی است. اما، امروزه مفاد این قانون نیز به‌طور گسترده‌ای زیر پا گذاشته می‌شود.
مواد ۷۵ تا ۷۸ قانون کار به اشتغال زنان اختصاص دارد. مادهٔ ۷۵، زنان را از انجام کارهای سخت و زیان‌آور منع کرده است. مادهٔ ۷۶ به مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن اشاره دارد. در این ماده بر حفظ امنیت شغلی کارگران زن پس از پایان مرخصی زایمان تأکید شده است. همچنین مدت مرخصی زایمان کارگر زن با تأیید سازمان تأمین اجتماعی جزو سوابق خدمت او به‌شمار می‌رود و حقوق این ایام، مطابق مقررات قانون تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود. مادهٔ ۷۷ قانون کار در مواردی که نوع کار از سوی پزشک سازمان تأمین اجتماعی برای زن باردار کارگر سخت و دشوار یا خطرناک تشخیص داده شود کارفرما را موظف کرده تا پایان دوره بارداری بدون کسر حق، کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او بدهد. مادهٔ ۷۸ قانون کار هم در جهت حمایت از کارگران زن دارای فرزند شیرخوار، و الزام کارفرما به ایجاد شیرخوارگاه و مهد کودک در محل کار، مواردی را ذکر کرده است.
به‌رغم این تأکیدات قانونی، در حال حاضر کارفرمایان قوانین مربوط به اشتغال زنان را اجرا نمی‌کنند و زنان نخستین قربانیان بحران اقتصادی و تعدیل نیروی کار هستند. به‌گفتهٔ کارشناسان حقوق کار، بارداری و زایمان از‌جمله دلایل عمدهٔ اخراج زنان است.
حقوق زنان کارگر در مقاوله‌نامه‌های سازمان بین‌المللی کار
مهم‌ترین مقاوله‌نامهٔ سازمان بین‌المللی کار دربارهٔ حقوق زنان کارگر، مقاوله‌نامهٔ شماره ۱۰۰ دربارهٔ «دستمزد برابر» برای کارگران مرد و زن در ازای کار برابر است. این مقاوله‌نامه در ۲۹ ژوئن سال ۱۹۵۱ (برابر با ۶ تیر ۱۳۳۰) به‌تصویب رسیده است.
مادهٔ اول این مقاوله‌نامه چنین است:
«در این مقاوله‌نامه منظور از دستمزد عبارت است از:
الف: دستمزد معمولی، دستمزد یا حقوق عادی، دستمزد پایه یا هر حقوق اضافی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، به شکل نقدی یا غیرنقدی، از طرف کارفرما به کارگر پرداخت شود و ناشی از اشتغال کارگر باشد؛
ب: دستمزد برابر برای کارگران مرد و زن در ازای کار برابر، نرخ دستمزد باید بدون هرگونه تبعیض جنسیتی تعیین شود.»
در مادهٔ ۳ مقاوله‌نامه شماره ۱۰۰ نیز تصریح شده است «نرخ‌های متفاوت میان کارگران، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های جنسیتی و یا سایر تفاوت‌ها که از طریق ارزیابی عینی تعیین می‌شوند، نباید با اصول پرداخت دستمزد برابر در ازای کار برابر تناقض داشته باشند.»
همچنین مقاوله‌نامهٔ شماره ۱۱۱ سازمان بین‌المللی کار به مسألهٔ تبعیض در استخدام و اشتغال اختصاص دارد. این مقاوله‌نامه در ۲۵ ژوئن سال ۱۹۵۸ (۵ تیر ۱۳۳۷) به‌تصویب رسیده است. بند الف مادهٔ اول مقوله‌نامهٔ شماره ۱۱۱ تصریح می‌کند که «هر نوع تمایز، محرومیت یا اولویتی که بر اساس نژاد، رنگ، جنس، مذهب، عقیدهٔ سیاسی، اصل و نسب یا خاستگاه اجتماعی باشد و موجب نقض فرصت‌های برابر و رفتار یکسان در استخدام و یا اشتغال شود» ممنوع است.
علاوه بر مقاوله‌نامه‌های ۱۰۰ و ۱۱۱، سازمان بین‌المللی کار در ابعاد گوناگونی از اشتغال زنان در سراسر جهان حمایت کرده است.
بر پایهٔ مقاوله‌نامهٔ شمارهٔ ۲۹ دربارهٔ «کار اجباری»، دولت‌ها و مقامات صلاحیت‌دار نباید اجازه دهند زنان به کار اجباری گمارده شوند تا حاصل کار اجباری آنان به نفع افراد، شرکت‌ها یا شخصیت‌های حقوقی تمام شود یا در اختیار آنان قرار گیرد. ابعاد حمایتی سازمان بین‌المللی کار از اشتغال زنان، در مقاوله‌نامه‌های دیگری شامل ممنوعیت کار زنان در ساعات شب (به استثنای مشاغلی چون مدیریت خدمات بهداشتی و رفاه عمومی)، ممنوعیت کارهای خطرناک و زیان‌آور برای زنان، حمایت از جنبهٔ مادری کارگران زن، و … نیز می‌شود.
فقر زنانه و بیکارسازی‌ها، تحمیل مزدهای ناچیز، و نیز نابرابری‌های فاحش در زمینهٔ اشتغال و بازنشستگی و حقوق و مزایای اجتماعی، نشان‌دهندهٔ واقعیت تلخ و شرم‌آوری است که کارگران و زحمت‌کشان زن میهن ما با آن دست به گریبانند.
اجرای کامل و شمول قانون کار، به‌رغم همهٔ نقایص آن، بر تمام مراکز کار زنان، حداقل خواست زنان کارگر است.
از رزم کارگران و زحمت‌کشان
(۲۳ بهمن تا ۶ آذر ۱۴۰۱)
• ۲۳ بهمن: تجمع بازنشستگان تأمین اجتماعی شوش، اهواز، کرمان و شوشتر: بازنشستگان خواسته‌های خود را برقراری مستمری بالاتر از خط فقر، ارائه خدمات درمانی رایگان بدون نیاز به بیمه تکمیلی و افزایش سطح تسهیلات ارائه شده به بازنشستگان عنوان کردند.
• ۲۴ بهمن: اعتصاب و تجمع اعتراضی در معدن مس درخشان سیرجان: منابع کارگری از سومین روز تجمع اعتراضی این کارگران کارگران در تخت گنبد سیرجان خبر می‌دهند. معترضان در واکنش به عدم پرداخت حقوق، دستمزد کم و مشکلات بیمه اعتصاب کرده‌اند.
• ۲۴ بهمن: تجمع اعتراضی کارکنان قرارداد موقت شرکت نفت با خواست پرداخت عیدی مطابق مصوبه شورایعالی کار
• ۲۴ بهمن: تجمع بازنشستگان شرکت مخابرات کرمانشاه، اصفهان، ایلام
• ۲۴ بهمن: اعتصاب کارگران معدن مس تخت گنبد، وارد روز چهارم شد.
• ۲۴ بهمن: تجمع معلولان مقابل سازمان برنامه و بودجه/ وضعیتِ زندگیمان اسف‌بار است. ۴۹ درصد از بودجه‌های سازمان بهزیستی در حوزه‌های اجتماعی، پیشگیری و توانبخشی، تاکنون پرداخت نشده است و این مسأله، جامعه هدف بهزیستی، به‌ویژه معلولان، را دچار مشکلات مضاعف کرده است!
• ۲۵ بهمن: تجمع اعتراضی بازنشستگان کشوری و لشگری استان قزوین و البرز
• ۲۶ بهمن: تجمع و اعتصاب کارگران مجتمع کشتی‌سازی بندرعباس در اعتراض به عدم دریافت مطالبات معوقه و شرایط نامناسب معیشتی
• ۲۶ بهمن: اعتصاب و تجمع کارگران معدن کروم عاشورا اُرزوئیه (کرمان) برای اعتراض به سطح نازل دستمزد، عدم اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل و شرایط سخت کاری.
• ۲۶ بهمن: تجمع کارگران کارخانه داروگر رشت در اعتراض به عدم پرداخت معوقات مزدی ۴ ماهه.
• ۳۰ بهمن: تجمع اعتراضی فرهنگیان استان فارس در شیراز
• ۳۰ بهمن: تجمع اعتراضی بازنشستگان تأمین اجتماعی کرمانشاه، شوش، شوشتر و اهواز در راستای کسب مطالبات.
• ۱ اسفند: تجمع بازنشستگان مخابرات لرستان، کرمانشاه، اصفهان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد در اعتراض به عدم پرداخت کمک هزینه‌های رفاهی و مطالبات خود و عدم اجرای کامل آیین‌نامه استخدامی و پرسنلی مخابرات ایران.
• ۱ اسفند: اعتصاب کارگران شرکت ملی سرب و روی زنجان در اعتراض به کم بودن حقوق و مزایا در قبال سختی کار و بالا بودن تایم کاری و ۶ ماه حقوق عقب‌افتاده صورت گرفته است.
• ۲ اسفند: تجمع اعتراضی کارگران کارخانه فولاد اردستان برای چندمین روز متوالی در اعتراض به عدم پرداخت حقوق‌های معوق خود
• ۲ اسفند: تجمع اعتراضی معلمان مقابل آموزش و پرورش در تهران
• ۲ اسفند: اعتراض کارگران پتروشیمی مسجد سلیمان نسبت به عدم دریافت ۶ ماه حقوق و بیمه معوقه، که متعاقب آن نیروهای حراست درب پتروشیمی را به روی کارگران بستند.
• ۲ اسفند: تجمع اعتراضی بازنشستگان دانشگاه‌های پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی
• ۴ اسفند: تجمع کارگران شاغل در معدن کرومیت اسفندقه کرمان. این کارگران ۳ ماه حقوق، عیدی و پاداش پایان سال را از پیمانکار طلب دارند. همچنین ۳ ماه از بیمه آنها نیز پرداخت نشده است.
• ۶ اسفند: اعتصاب کارگران هفت تپه: جمعی از این کارگران در اعتراض به عدم اجرای همسان سازی حقوق (طبقه‌بندی مشاغل) دست از کار کشیدند و در مقابل ساختمان مدیریت شرکت دست به تجمع اعتراضی زدند.