پیامدهای ژئواستراتژیک و گسترده جنگ «دولت پنهان» سودان
با توجه به منافع مهمی که مصر، اتیوپی، روسیه، امارات متحده عربی، و ایالات متحده در سودان دارند، بدیهی است که این مناقشه اخیر در آفریقا در صورت ادامه، و به‌ویژه اگر جنگ «دولت پنهان» آن به جنگی داخلی تبدیل شود، واقعاً می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. در چنین حالتی، جنگ داخلی، این کشور ژئواستراتژیک می‌تواند ناگهان به موضوع رقابت شدید در جنگ سرد جدید تبدیل شود، که با خود فرآیندهای غیرقابل کنترلی را تسریع کند و به بی‌ثباتی تمام آفریقا منجر شود. بنابراین همه ذینفعان مسئول باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این اتفاق انجام دهند.
آخر این هفته بین نیروهای مسلح سودان (SAF) و نیروهای شبه نظامی پشتیبانی سریع (RSF)، در سراسر سودان درگیری‌های شدیدی درگرفت که هر یک دیگری را برای شروع این کار مقصر دانستند. از آنجایی که این درگیری فعلاً به دو جناح نظامی محدود می‌شود، بنابراین می‌توان آن را به‌عنوان یک جنگ «دولت پنهان» توصیف کرد و نه به‌عنوان یک جنگ داخلی مانند درگیری که در نهایت منجر به استقلال سودان جنوبی شد. این بدان معنا نیست که این جنگ به یک جنگ داخلی تبدیل نمی‌شود، بلکه فقط تا عصر یکشنبه [۱۶ آوریل] هنوز به جنگ داخلی تبدیل نشده است.
با این حال، جنگ «دولت پنهان» در سودان اجتناب‌ناپذیر بود، زیرا در میان انتقال دائماً به تأخیر افتاده انتقال قدرت نظامی به یک دموکراسی پس از کودتای نظامی ۲۰۱۹، رقابت این جناح‌ها با یکدیگر بر سر اینکه چه کسی قدرتمندترین نیروی این کشور باقی می‌ماند، آغاز شد. نیروهای مسلح سودان SAF توسط ژنرال عبدالفتاح البرهان رهبری می‌شود، در حالی که نیروهای شبه‌نظامی پشتیبانی سریع RSF توسط ژنرال محمد حمدان دَقَلو، معروف به حمیدتی اداره می‌شود. هر دو عضو شورای حاکمیتی انتقالی هستند، اولی به‌عنوان رئیس‌جمهور و دومی به‌عنوان معاون رئیس.
قرار بود تا سه‌شنبه گذشته نخست‌وزیر جدید و نهادهای مرجع انتقالی معرفی شوند، اما ظاهراً این اتفاق نیفتاده است. در همان زمان، تنش‌ها در «دولت پنهان» شروع به رشدی غیرقابل کنترل کرد. شاید به این دلیل که یکی یا هر دو طرف حساب می‌کردند که می‌توانند قدرت برنامه‌ریزی‌شده طولانی‌مدت خود را به‌بهانه «دفاع از دموکراسی» در برابر ادعا علیه رقیب، به‌عنوان ضدِدموکراتیک، بازی کنند.
به دلیل «مه جنگ»، دشوار است که دقیقاً تشخیص دهیم در حال حاضر چه اتفاقی می‌افتد و چه کسی چه چیزی را کنترل می‌کند. از همین‌رو مقاله حاضر با تمرکز بر پیامدهای این تحول کاملاً قابل پیش‌بینی، از دست زدن به اطلاعات تأیید‌نشده در تجزیه و تحلیل جنگ «دولت پنهان» سودان خودداری می‌کند. برای شروع، این درگیری بازتابی از ضعف ارتش است، زیرا نشان‌دهنده انشقاق عمیقی است که در طول سال‌ها از سوی دو مرکز قدرت رقابتی کاملاً متمایز در داخل ارتش اتفاق افتاده است.
بسته به مدت زمانی که آنها با یکدیگر در جنگند، این نهاد ممکن است آنقدر فرسوده شود که نیروهای جدایی‌طلب در امتداد پیرامون آن به‌عنوان تهدیدی قوی برای تمامیت ارضی سودان ظاهر شوند؛ چنین حالتی می‌تواند آن را به یوگسلاوی بعدی تبدیل کند. عمر البشیر، رئیس‌جمهور پیشین حتی در دیدار سال ۲۰۱۷، به همتای روسی خود در این مورد هشدار داد، زمانی که وی برای جلوگیری از آنچه به گفته وی «میل ایالات متحده برای تقسیم سودان به پنج کشور بود» از روسیه درخواست کمک کرد.
این سناریو هنوز آشکار نشده است، زیرا ارتش علیرغم اختلافات فزاینده از آن زمان، که با جنگ اجتناب‌ناپذیر «دولت پنهان» سودان در آخر هفته به اوج رسید، به‌عنوان یک نیروی قدرتمند باقی مانده است؛ اما اگر درگیری آنها ادامه یابد، همه چیز می‌تواند به‌سرعت تغییر کند. هر چه این جناح‌ها طولانی‌تر بجنگند، احتمال اینکه سطحی از مداخله خارجی نیز رخ دهد، بیشتر می‌شود، به‌ویژه احتمال حمایت مصر از ژنرال برهان و حمایت امارات متحده عربی از ژنرال حمیدتی، که هر کدام با آنها نزدیک به حساب می‌آیند.
اگرچه محمد بن زاید، رئیس امارات هفته گذشته در قاهره با همتای مصری خود عبدالفتاح السیسی ملاقات کرد، اما اگر درگیری‌ها ادامه پیدا کند، این دو می‌توانند به‌سرعت بر روی حمایت از شرکای مربوطه خود تمرکز کنند تا به آنها در درگیری نسبت به دیگری برتری لازم داده شود. با توجه به نقش مصر، نیروهای شبه‌نظامی پشتیبانی سریع RSF، که برخی از نیروهایش را در این کشور اسیر کردند، که قاهره ادعا می‌کند برای انجام آموزش‌های مشترک در آنجا بودند. و آنها بازگردانده خواهند شد، اما تا زمانی که این اتفاق افتاد، فقط تعداد کمی حتی از همان ابتدا می‌دانستند که این نظامیان در آنجا هستند.
اتیوپی همسایه، که مصر و سودان با آن درگیر یک مناقشه تلخ بر سر سدی بر روی رود نیل هستند، رودی که از قلمروهای آنان می‌گذرد، مطمئناً به این موضوع و همچنین تصاویری در رسانه‌های اجتماعی که ادعا می‌شود جنگنده‌های مصری در سودان را نشان می‌دهند، توجه خواهد کرد. چند سالی است که این نگرانی وجود دارد که مصر در حال طرح‌ریزی یک به اصطلاح «حمله پیشگیرانه» علیه اتیوپی برای ممانعت از پُر کردن سد فوق‌الذکر است؛ گمانه‌زنی‌هایی که اکنون با این افشاگری به اعتبار آن افزوده شده است.
اتیوپی و سودان نیز بر سر منطقه‌ای به‌نام آلفاشاگا اختلافات جدی دارند که این مناقشه‌ها در تابستان گذشته منجر به درگیری شد. بنابراین آدیس آبابا اگر احساس کند که خارطوم برای حفظ آن منطقه تضعیف شده و دچار چند‌دستگی می‌باشد، ممکن است برای حمایت از ادعاهای خود در آنجا یک حرکت نظامی انجام دهد. برای اینکه کاملاً واضح گفته شده باشد، هیچ نشانه‌ای در این مورد وجود ندارد که نشان دهد چنین حرکتی صورت خواهد گرفت، اما همچنان در زمینه بزرگ‌تری از پیامدهایی که ممکن است در صورت ادامه جنگ «دولت پنهان» در سودان آشکار شود، قابل ذکر است.
این درگیری اخیر برای اتیوپی نیز مورد توجه است، زیرا چشم‌انداز آن بسیار شبیه به مناقشه اخیر بین دولت فدرال و برخی عناصر در منطقه آمهارا بر سر سازماندهی مجدد نظامی این کشور است. رئیس ستاد کل ارتش، بیرهانو جولا، روز شنبه اعلام کرد که «از امروز، ساختار نیروهای ویژه منطقه دیگر وجود ندارد. کار ما تمام شده است.» بنابراین حامیان فدرال می‌توانند ادعا کنند که این عملیات موفقیت‌آمیز مانع از جنگ «دولت پنهان» سودان شد.
نه‌تنها ایالات متحده، مصر، امارات متحده عربی و اتیوپی تحت تأثیر این درگیری قرار می‌گیرند، بلکه روسیه نیز پس از ایجاد روابطی که رئیس‌جمهور سابق بشیر در سفر قبلی خود در سال ۲۰۱۷ در مسکو با این کشور ایجاد کرد، به‌شدت به هر دو جناح نظامی متخاصم نزدیک شده است. روسیه قصد دارد به‌زودی در بندر سودان یک پایگاه دریایی راه‌اندازی کند؛ طبق گزارش‌ها، دو طرف در زمینه استخراج معادن و امنیت همکاری می‌کنند، و سودان دسترسی روسیه به جمهوری آفریقای مرکزی (CAR) را تسهیل خواهد ساخت.
کرملین اهمیتی نمی‌دهد که کدام طرف پیروز می‌شود، تا زمانی که پیروز این درگیری‌ها روابط استراتژیک خود را حفظ کند؛ روابط استراتژیکی که آخرین بعد آن بسیار مهم است، زیرا هرگونه موانع احتمالی برای دسترسی ترانس سودانی روسیه به جمهوری آفریقای مرکزی CAR، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای امنیت آن کشور داشته باشد. مسکو به بانگی کمک کرد تا با کمک واگنر، حاکمیت خود را بر مناطق وسیعی از کشور بازگرداند، اما اگر کرملین نتواند به اندازه کافی نیروهای این دو را تأمین کند، ممکن است پایتخت بار دیگر توسط شورشیان تهدید شود.
فروپاشی احتمالی پروژه امنیتی دموکراتیک روسیه در آنجا به دلیل ترکیبی از تقویت مؤثر حاکمیت شرکای خود از طریق ابزار توسعه‌یافته در جمهوری آفریقای مرکزی CAR و جهان‌بینی چند قطبی جذاب آن، تأثیر زیادی بر جذابیت جدید آن برای کشورهای آفریقایی خواهد داشت. برگشت احتمالی اولین موفقیتِ «امنیت دموکراتیکِ» آنها در این قاره در نتیجه جنگِ «دولت پنهانِ» سودان، یک شکست نمادین مهم خواهد بود که غرب مطمئناً از آن بهره‌برداری خواهد کرد.
با درنظر گرفتن منافع این پنج کشور، واضح است که این درگیری اخیر آفریقا در صورت تداوم و به‌ویژه اگر جنگ «دولت پنهان» سودان به یک جنگ داخلی تبدیل شود، واقعاً می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. اگر چنین باشد، این کشور ژئواستراتژیک می‌تواند ناگهان به موضوع رقابت شدید در جنگ سرد جدید تبدیل شود، و فرآیندهای غیرقابل کنترلی را تسریع کند که به بی‌ثباتی تمام آفریقا ختم گردد. بنابراین همه ذینفعان مسئول باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این اتفاق انجام دهند.
* این مقاله در اصل در خبرنامه اندرو کوریبکو منتشر شده است.
اندرو کوریبکو یک تحلیلگر سیاسی آمریکایی مستقر در مسکو است که متخصص در رابطه بین استراتژی ایالات متحده در آفریقا ــ اوراسیا، چشم‌انداز جهانی یک کمربند یک جاده چین برای اتصال جاده ابریشم جدید و جنگ ترکیبی است. او به‌طور مکرر در تحقیقات جهانی مشارکت دارد.