«آنچه در حزب گذشت»: بخش نهم ـــ نامهٔ رفیق فقید اردشیر آوانسیان و ارزیابی ما

پس از نامهٔ رفیق شاندرمنی ـــ که در بخش قبلی «آنچه در حزب گذشت» در سایت «مهر» منتشر شد و مورد ارزیابی قرار گرفت ـــ مهمترین رویداد حزبی تا برگزاری «پلنوم دیماه ۱۳۶۶»، انتشار نامهٔ رفیق آوانسیان در اردیبهشت همان سال بود. این نامه برخلاف میل رفیق آوانسیان، توسط آقای امیرخسروی بهطور علنی منتشر شد.

برای خواندن متن نامهٔ زندهیاد اردشیر آوانسیان در اینجا کلیک کنید. این سند در همین سایت در بخش «اسناد تاریخی حزب تودهٔ ایران» نیز درج شده است.

دربارهٔ محتوی و شکل ارائهٔ نامه

۱ـ رفیق آوانسیان اقدامات تشکیلاتی انجام شده مغایر با اصول سازمانی و اساسنامهٔ حزب را در نامهٔ خود مطرح میکند و دربارهٔ آنها توضیح میدهد: انحلال غیرقانونی «کمیتهٔ برون مرزی» توسط رفیق خاوری؛ نقض فاحش اصول سازمانی در فراخواندن و برگزاری «پلنوم ۱۸» و بازگرداندن رفیق صفری به ترکیب کمیتهٔ مرکزی؛ تعیین ترکیب شرکتکنندگان در «کنفرانس ملی» بدون نظر و تصویب کمیتهٔ مرکزی؛ دادن اختیارات کنگرهٔ حزبی به «کنفرانس ملی» و انحلال کمیتهٔ مرکزی؛ ارائه لیست کمیتهٔ مرکزی جدید برای رأیگیری به «کنفرانس ملی» در شرایطی که اکثر افراد این لیست برای رأیدهندگان ناشناخته بودند؛ و بالاخره عدم دعوت از ۶ عضو و مشاور کمیتهٔ مرکزی به «پلنوم ۱۹» که در همان اجلاس غیاباً از حزب اخراج شدند.

۲ـ برخورد رفیق آوانسیان به معضلات حزب و چگونگی حل آنها، برخوردی اصولی و با درنظرداشت منافع عالی حزب و با هدف تأمین وحدت حزبی بود. او خواهان آگاه شدن همهٔ حزب از مسایل و مشکلات آن و همچنین عملکرد افراد بود؛ وی خواستار پیاده کردن جدی اصل انتقاد و انتقاد از خود شد؛ او اعتقاد داشت که درسگیری از اشتباهات و راه برونرفت از بحران حاکم بر حزب، فقط با شرکت همهٔ حزب امکانپذیر است؛ رفیق آوانسیان در نامهاش بهشدت با انشعاب مخالفت میکند و در چند جای نامه با جملاتی از قبیل «اولین کار بایستی این باشد که اجازه ندهیم حزب ما انشعاب نماید» یا «اگر کمونیست هستیم دست بهدست هم بدهیم و نگذاریم کار به انشعاب بکشد» و بالاخره «خواهش میکنم بهنام حیدرعمواوغلی … به نام صدها و صدها و شاید هزاران رفقای برجسته که بهترین رفقای من بودند، بهنام این رفقا: سلطانزاده، اودیس میکاییلیان، حسابی (هراد)، ذره، سیروس، نیکبین، حسین شرقی، لاهوتی، سیامک، روزبه، تقی ارانی، فریدون ابراهیمی، علی امید، داداش تقیزاده، علی امیرخیزی، ایرج اسکندری، کامبخش، یگانی، آزادوطن و صدها و صدها کمونیست که من با آنها مانند برادر همکاری کردهام، خواهش میکنم بهنام این قهرمانان کمی فکر کنید و بدانید این رفقا بهنام کمونیست جان باختهاند. به آنها احترام کنیم، مردانه همت کنیم و کار را به انشعاب نکشانیم …»، قاطعانه با انشعاب در حزب مخالفت کرد و راهحل پیشنهادیاش برای برونرفت حزب از بحران را در چارچوب حفظ تمامیت حزب مطرح ساخت.

۳ـ اما اشاره به این نکته لازم است که اطلاعات مندرج در نامهٔ رفیق آوانسیان و ارزیابی او دربارهٔ ترکیب شرکتکنندگان در «کنفرانس ملی» نادرست است. واقعیت این است که بخش اعظم اعضای «کنفرانس ملی»، نه از اعضای فرقهٔ دمکرات آذربایجان، بلکه از میان فعالین و کادرهای حزبی بودند که پس از یورشهای جمهوری اسلامی به حزب، مهاجرت کرده بودند. این اشتباه رفیق آوانسیان از سویی ناشی از دور ماندن طولانی او از زندگی جاری حزب و اقامت در محلی دور از مراکز فعالیت حزبی، و از سوی دیگر، تحت تأثیر جبههبندی درون رهبری حزب در  مورد نحوهٔ مناسبات با فرقهٔ دمکرات آذربایجان از زمان «کنفرانس وحدت، ۱۳۳۹»، بود.

۴ـ نامهٔ زندهیاد اردشیر آوانسیان، نامهای درون حزبی است که خطاب به «رفقای گرامی علی خاوری، اکبر شاندرمنی، فروغیان، بابک امیرخسروی و نوروزی» نوشته شده است و برخلاف میل نویسنده و با زیر پا گذاشتن اصول اخلاق سیاسی، توسط آقای امیرخسروی که یکی از مخاطبین نامه بود بهطور علنی انتشار یافت. بهنظر ما، مورد خطاب قراردادن آقای امیرخسروی توسط رفیق آوانسیان از دیدگاه وی توجیه منطقی داشت: نخست، رفیق آوانسیان از جایگاه خاصی در جنبش کمونیستی ایران و در حزب تودهٔ ایران برخوردار بود و برای سرنوشت حزب احساس وظیفهٔ ویژهای میکرد. دوم، «پلنوم ۱۸» و «پلنوم ۱۹» و تصمیم به اخراج ۶ نفر از اعضای مرکزیت حزب، از جمله آقای امیرخسروی، از نظر رفیق آوانسیان غیرقانونی بود. سوم، او بهطور جدی نگران انشعاب در حزب بود و بههمین دلیل آقای امیرخسروی را نیز، که در رأس یک طرف ماجرا قرار داشت، رفیقانه مورد خطاب قرار داده بود تا بلکه از انشعاب جلوگیری کند. با وجود این، باید اذعان داشت که رفیق آوانسیان بهعلت دوری از زندگی حزبی، بسیار دیر متوجه اوضاع بحرانی حزب شد و زمانی اقدام به عمل کرد که با برگزاری «کنفرانس ملی» از سویی، و انشعاب گروه آقای امیرخسروی از سوی دیگر، حیات حزب وارد مرحلهٔ دیگری شده بود و در نتیجه راهحل و توصیههای رفیق آوانسیان کارساز نبود و علاقهٔ این رفیق به حل مسایل و مشکلات حزب، از طرف گروه آقای امیرخسروی در جهت اهداف ضدتودهایشان مورد سوءاستفاده قرار گرفت.

آقای امیرخسروی نامهٔ رفیق آوانسیان را همراه با مقدمهٔ کوتاه خود بر آن و جوابیهای در پایان نامه، در اردیبهشت ۱۳۶۶منتشر کرد. او در آخرین پاراگراف متن مقدمهٔ خود چنین نوشت: «باشد که مضمون و مطالب و افشاگریهای این نامه، بهدنبال استعفانامهٔ رفیق اکبر شاندرمنی، آخرین تردیدها را برای خوشباورترین افراد حزب تودهٔ ایران که هنوز هم نسبت به خاوریها و سیستم معیوب حزب تودهٔ ایران امید بستهاند، پایان دهد».

آقای امیرخسروی در جوابیهٔ خود به رفیق آوانسیان اطمینان داد که «ما هم به حیدرعمواوغلیها، سلطانزادهها، حسابیها، نیکبینها، ارانیها، سیامکها، روزبهها، آرسنها، حکمتجوها، داداش تقیزادهها، تیزابیها، رحمان هاتفیها، کیمنشها و صدها و صدها کمونیستی که در صفوف حزب کمونیست ایران و حزب تودهٔ ایران، هر کدام بهنحوی جان باختند، میاندیشیم و از آنها الهام میگیریم»، و در جای دیگری از جوابیه، بر تعهد خویش به رفیق آوانسیان تأکید کرد که «من بارها نوشتهام و در آخرین ملاقاتمان هم در ایروان تأکید کردهام که با شورویستیزی که جوهر آن را کمونیسمستیزی تشکیل میدهد، قویاً مرزبندی داریم و هرگز در چنین جریاناتی شرکت نخواهیم کرد». اما در همانجا، آقای امیرخسروی سپس با رد نظرات و راهحلهای رفیق آوانسیان، نوشت: «هر تلاش دیگری برای احیای حزب تودهٔ ایران بیهوده میباشد و آب در هاون کوبیدن است» و «تنها راه، خروج انقلابی از این تشکیلات فاسد است». بالاخره، او در پایان جوابیهٔ خود خطاب به رفیق آوانسیان خبر داد که «برای اطلاع تو باید بگویم که تودهایهای مبارز جدا شده از حزب، در حال حاضر در کار تدارک نهایی روند دمکراتیک اعلام موجودیت و بیان هویت هستند».

اما همانطور که دیدیم، مدت زمان بسیار کوتاهی لازم بود تا گروه آقای امیرخسروی و سپس حزب نوبنیادشان ماهیت ضدتودهای و ضدکمونیستی خود را آشکارا به نمایش بگذارد. سقوط آنان به ورطهٔ تودهای ستیزی اکنون دیگر حد و مرزی نمیشناسد و تا حد مستند خواندن نوشتههای شکنجهگر معروف، سرهنگ زیبایی، علیه قهرمان تودهای، رفیق شهید خسرو روزبه، در مقالهٔ آقای امیرخسروی در آخرین شمارهٔ «اندیشهٔ پویا» نیز پیش رفته است.