«آنچه در حزب گذشت»: بخش ۱۰ ـــ «پلنوم دیماه ۱۳۶۶»

«پلنوم دیماه ۱۳۶۶» اولین اجلاس کمیتهٔ مرکزی منتخب «کنفرانس ملی» بعد از برگزاری این کنفرانس بود. این پلنوم طولانیترین نشست حزبی در تمام سالهای پس از یورشهای رژیم جمهوری اسلامی به حزب تودهٔ ایران بوده است. مجموعه روندها و مصوبات سازمانی «پلنوم دیماه» جرقهای بود که آتش اعتراضات حزبی را شعلهور ساخت، که بر بستر فروپاشی اردوگاه سوسیالیستی به بزرگترین بحران حزبی در سه دههٔ اخیر فرارویید.

سیاسی

در «پلنوم دیماه» تغییری در خط مشی مصوب «کنفرانس ملی» داده نشد و یکبار دیگر بر «تشدید مبارزه علیه مجموعه رژیم [جمهوری اسلامی] و سرنگون کردن آن» تأکید شد. تنها با توجه به وخیمتر شدن اوضاع ناشی از جنگ ایران و عراق، «پلنوم … مسألهٔ مبرم اتحادهای گسترده را مورد بررسی قرار داد و بر تشکیل یک جبههٔ وسیع، متشکل از همهٔ نیروهای طرفدار صلح و آزادی، تأکید کرد.»

سازمانی

واقعیت آن است که مسایل سازمانی، و نه سیاسی، مهمترین موضوع مورد توجه گردانندگان اصلی حزب و اعضای ناراضی کمیتهٔ مرکزی بود که مجموعهٔ شرکتکنندگان در پلنوم را تحت تأثیر خود قرار داد.

«کنفرانس ملی» با جوی همدلانه و وحدتطلبانه و با این امید که روند بازسازی حزب در مسیری صحیح و با احترام به آرا و حقوق اعضای حزب، از عضو ساده تا اعضای کمیتهٔ مرکزی، جاری شود، به کار خود پایان داد. اما، در بههمان پاشنهٔ سابق چرخید، با یک تفاوت که گردانندگان اصلی حزب اینبار در تبلیغات خویش پشتوانهٔ جلسهای همبسته و یگانه با حضور ۱۲۵ کادر حزبی را یدک میکشیدند. اما برخلاف این مدعا، روند منفی امور حزبی تشدید شد.

تا زمان برگزاری «پلنوم دیماه»، یعنی تنها در طول یک سال و هفت ماه، تعداد کسانی از کمیتهٔ مرکزی که به دلایل مختلف و با انگیزههای متفاوت، بهشدت از روند امور در حزب ناراضی بودند، اعتراض خود را قبل از برگزاری پلنوم بهصورت علنی مطرح کردند یا قصد طرح جدی مسایل در نشست پلنوم را داشتند، به حدود ۱۰ نفر میرسید. این تعداد غیر از رفقایی بود که انتقادهای جدی از شیوهٔ اداره و رهبری حزب داشتند، ولی برای حفظ وحدت حزب، سکوت را ترجیح دادند یا مانند رفیق گرانقدرمان، زنده یاد سیاوش کسرایی، تصمیم به عدم پذیرش ادامهٔ عضویت در هیأت سیاسی گرفتند.

از اعضای هیأت سیاسی، علاوه بر زندهیاد رفیق شاندرمنی که استعفا داد، رفیق فقید فروغیان نیز از شرکت در «پلنوم دیماه» خودداری کرد. آقای حمید احمدی از اعضای کمیتهٔ مرکزی به پلنوم دعوت نشد. رفیق خاوری در محل اجلاس با اعضای ناراضی کمیتهٔ مرکزی که قصد طرح انتقادات در پلنوم را داشتند، تک تک و بهطور جداگانه صحبت کرد. از محتوی این مذاکرات اطلاعی نداریم. اما حاصل آن شگفتانگیز بود! در جریان اجلاس به جز یک رفیق، نهتنها هیچکس سخنان اعتراضآمیزی بر زبان نیاورد، بلکه یکی از داغترین معترضین، پس از صحبت خصوصی با رفیق خاوری، بهیکباره ۱۸۰ درجه تغییر موضع داد و سخنان پرطمطراقی دربارهٔ «جنگ روانی علیه حزب» در پلنوم ایراد کرد.

پلنوم رفقا شاندرمنی و فروغیان را از ترکیب کمیتهٔ مرکزی کنار گذاشت و آقای حمید احمدی (انور) را، در غیاب وی، از حزب اخراج کرد.

بند ۲۵ از قطعنامهٔ پلنوم به «اهمیت فوقالعادهٔ رعایت پنهانکاری در حزب» و «جنگ روانی گسترده علیه حزب» اختصاص دارد. در این بند آمده است «به استثنای مسایلی که در مطبوعات حزبی منتشر میگردد، همهٔ کارهای درون حزبی پنهانی است». در این بند همچنین میخوانیم: «دشمنان طبقاتی و مخالفان سیاسی ما از مدتها پیش جنگ روانی گستردهای را علیه حزب تودهٔ ایران آغاز کردهاند. آنها تلاش میکنند تا از طریق ناامن جلوه دادن تشکیلات، غیرانقلابی و غیردمکراتیک نشان دادن حزب، پروندهسازی، ترور معنوی رهبری حزب، تشویق خودمحوربینی، جاهطلبی، بهرهبرداری از رقابتهای ناسالم و دادن اطلاعات کذب و حتی جعل اسناد، به فریب اعضاء و هواداران حزب در جهت تضعیف سازمانهای حزبی بپردازند…. پلنوم کمیتهٔ مرکزی بهویژه اعمال رفقایی را که به نامهپراکنی، شایعهسازی، و نقض موازین حزبی مشغول بودهاند، قویاً محکوم میکند. افرادی که پس از این بخواهند بدینسان اقدام کنند نمیتوانند عضو حزب تودهٔ ایران باشند».

عکسالعملی چنین تند، تنها اندکی بیش از یک سال و نیم بعد از برگزاری «کنفرانس ملی»، نشان از شدت نارضایتی در صفوف حزب داشت.

اما گردانندگان اصلی حزب، یکبار دیگر، چاره را نه در رجوع به اعضاء و دموکراتیزه کردن حیات حزبی، بلکه در تنگتر کردن فضا برای منتقدین و تمرکز بیشتر اختیارات در دستان خویش اندیشیدند و بهمورد اجرا گذاشتند، آن هم در شرایط گذشت بیش از ۲/۵ سال از رهبری گارباچف در اتحاد شوروی، که بحث ضرورت دموکراسی درون حزبی بیش از هر زمانی داغ بود. بند ۲ قطنامهٔ پلنوم خود گویای فضای حاکم بر مجموعه جنبش کمونیستی در آن زمان بود: «هستهٔ مرکزی روند دگرگونسازی را تکیه بر خلاقیت تودهها، رشد گستردهٔ دمکراسی، خودگردانی سوسیالیستی، تشویق ابتکار فردی و جمعی، تحکیم نظم و انتظام و انضباط، گسترش علنیت در کلیهٔ عرصههای زندگی و انتقاد و انتقاد از خود تشکیل میدهد».

در «پلنوم دیماه ۱۳۶۶»، بهبهانهٔ ضرورت تدوین مقررات فعالیت در شرایط مخفی، سندی تحت عنوان «آییننامهٔ اجرایی پیرامون تغییرات در اساسنامهٔ حزب تودهٔ ایران در انطباق با مادهٔ ۳۷ مربوط به شرایط کار مخفی» بهتصویب رسید که در واقع هم از نظر شکل و هم از لحاظ محتوی بدعتی در تاریخ حزب تودهٔ ایران بود. این «آییننامه» در واقع اساسنامهای نوین بود که حقوق تمام اعضای حزب از عضو ساده تا اعضای کمیتهٔ مرکزی را بهشکلی بیسابقه محدود و نقض میکرد و اختیارات فوقالعادهای را در اختیار هیأت سیاسی قرار میداد (ما در بخشهای بعدی «آنچه در حزب گذشت» به روند امور در هیأت سیاسی پس از برگزاری «کنفرانس ملی» خواهیم پرداخت که چگونه کارها در این هیأت در دستان هیأت دبیران دو نفره، یعنی رفقا خاوری و صفری، متمرکز بود).

از جمع ۱۳ نفرهٔ هیأت سیاسی که در اولین نشست کمیتهٔ مرکزی منتخب «کنفرانس ملی» تعیین شده بودند:

ـــ رفقا اکبر شاندرمنی و حبیبالله فروغیان در «پلنوم دیماه» از ترکیب کمیتهٔ مرکزی کنار گذاشته شدند؛
ـــ رفیق سیاوش کسرایی عضویت مجدد در هیأت سیاسی را نپذیرفت؛
ـــ نام رفیق داوود نوروزی، که از قبل از «پلنوم ۱۹» در هیچ نشست حزبی شرکت نکرده بود، در لیست جدید هیأت سیاسی قرار نگرفت؛
ـــ رفیق محمدتقی برومند رأی اکثریت را برای عضویت در هیأت سیاسی کسب نکرد؛
ـــ و رفقا علی خاوری، ژیلا سیاسی، حمید صفری، حمید فامنریمان و امیرعلی لاهرودی بهعنوان اعضای اصلی، و رفقا غنی بلوریان، محمد حقیقت و آقای حسین علوی بهعنوان اعضای مشاور هیأت سیاسی تعیین شدند.

مدت زمان بسیار کوتاهی پس از «پلنوم دیماه»، اعتراضات حزبی در کابل، سپس در باکو، مینسک و کشورهای غربی آغاز شد. نوک تیز انتقادات متوجه «آییننامه اجرایی» بود. اعتراضات در ادامهٔ خود بر بستر روند فروپاشی اردوگاه سوسیالیستی جریان یافت و تمام پیکره حزب را در تمام سطوح دربر گرفت.

سایت «مهر» کوشش خواهد کرد تا از طریق انتشار اسناد و مصاحبههایی، ابعاد، چگونگی و دلایل این بحران را برای رفقای تودهای و دیگر خوانندگان «مهر» روشن کند. این کار را با انتشار همزمان جزوهای تحت عنوان «دربارهٔ اساسنامهٔ جدیدی بهنام آییننامهٔ اجرایی» آغاز میکنیم.