«خطای انسانی» یا «نقص سیستم»؟ مناظرهای پیرامون برخی از علل فروپاشی نظامهای سوسیالیستی
برگرفته از: نشریهٔ «مسایل سیاسی»، ارگان تئوریک حزب کمونیست آمریکا، سپتامبر ۱۹۹۲
توضیح «مهر»: در بازگویی آنچه طی سی سال اخیر در حزب ما گذشته است، رویدادهای مرحلهٔ دوم را بررسی میکنیم. همانطور که در توضیح این مراحل مطرح کردیم، ویژگی عمدهٔ مرحلهٔ اول این دوران از تاریخ حزب بیش از هرچیز اختلاف بر سر برخورد به خط مشی حزب در سالهای اولیهٔ پس از انقلاب و همچنین کشمکشهای تشکیلاتی در درون رهبری، تصفیهها، اخراجها و قبضهٔ قدرت در حزب توسط گروه معدودی از رفقا بود. هرچند این مسایل تشکیلاتی در مراحل بعدی نیز به همان شدت ادامه پیدا کرد، اما در مرحلهٔ دوم، بهویژه با بهقدرت رسیدن جریان «نواندیشی» در حزب کمونیست اتحاد شوروی، ما بهتدریج شاهد بروز فزایندهٔ اختلافات و کشمکشهای سیاسی و ایدئولوژیک نیز در حزب بودهایم، که مضمون آنها در برخی از مصاحبهها و اسنادی که منتشر کردیم بازتاب یافته است. آنچه مرحلهٔ سوم را از دو مرحلهٔ دیگر متمایز میکند، غالب شدن اختلافات ایدئولوژیک در حزب و جهتگیری عمدهٔ تصفیههای تشکیلاتی در راستای اختلافات ایدئولوژیک است. بهعبارت دیگر، اگر در دو مرحلهٔ اول اختلافات تا حد زیادی بر سر شیوههای حزبمداری و قبضهٔ قدرت بود، در مرحلهٔ سوم اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک، بهویژه در اثر شکاف فزاینده میان گرایشات گارباچفی و سوسیال ـ دموکراتیک از یک سو، و مارکسیستی ـ لنینیستی از سوی دیگر، به عامل اصلی تصفیههای تشکیلاتی در درون حزب بدل گردید.
در اینجا لازم میدانیم این توضیح را نیز برای آن عده از رفقایی که از بابت انتشار برخی از مصاحبهها در سایت «مهر» به ما انتقاد داشتهاند مطرح کنیم: انجام این مصاحبهها و انتشار آنها در سایت «مهر» بههیچوجه بهمعنای تأیید یا تریبونسازی برای نظرات انحرافی مطرح شده از سوی مصاحبهشوندگان نبوده است و تنها هدف روشن کردن دیدگاههای کسانی را که چه بهدلایل تشکیلاتی، چه سیاسی و چه ایدئولوژیک از حزب جدا شدهاند دنبال کرده است. ما این کار را ضروری دانستیم چون تنها با ارائهٔ این نظرات و روشن کردن دلایل کسانی که از حزب جدا شدند، میتوانستیم بغرنجیهای راه دشواری را که رهبری حزب در این دو مرحله با آن روبهرو بود، و متأسفانه از عهدهٔ برخورد صحیح با آنها برنیامد، روشن سازیم. هم این نظرات انحرافی بسیاری از مخالفان رهبری بود که در تمام این مراحل ما را در کنار رهبری حزب، بهرغم همهٔ اشتباهات آن و انتقادات جدی که به آن داشتیم، نگهداشت. ما، با آغاز مرحلهٔ سوم، به همهٔ این مسایل تشکیلاتی، سیاسی و ایدئولوژیک برخورد خواهیم کرد و مواضع صریح خود را، هم در رابطه با انحرافات مخالفان و هم در مورد اشتباهات فاحش رهبری کنونی حزب، بیان خواهیم کرد.
بهعنوان گامی در جهت آمادهسازی زمینه برای توضیح مشکلات مرحلهٔ سوم، که ماهیتی عمیقاً ایدئولوژیک و سیاسی دارند، ما انتشار برخی اسناد را در رابطه با اختلافات ایدئولوژیکی و نظری مربوط به فروپاشی نظام سوسیالیستی در اتحاد شوروی، که زمینهساز بسیاری از تصفیههای تشکیلاتی مرحلهٔ سوم در حزب بودهاند آغاز میکنیم. سند حاضر بخشی از مناظرهای است که در سال ۱۹۹۲، مدتی کوتاه پس از برچیده شدن دولت سوسیالیستی در اتحاد شوروی، از جمله در سطح رهبری حزب کمونیست آمریکا در گرفت. این سند حاوی دو مقاله در عکسالعمل به تحلیل رفیق گاس هال، صدر فقید حزب کمونیست آمریکا، در مورد فروپاشی دولت سوسیالیستی در اتحاد شوروی است. ما از همهٔ رفقا برای شرکت فعال در این بحث دعوت میکنیم، بدین امید که بهیاری یکدیگر در مورد این مسایل به وحدت نظر دست یابیم.
برای خواندن مقالهٔ «خطای انسانی یا نقص سیستم» در اینجا کلیک کنید.
تحریریهٔ «مهر»