نکاتی دربارهٔ «آنچه در حزب گذشت»؛ اسناد منتشره؛ نامهٔ زنده‌یاد سیاوش کسرایی
بیش از ۱۶ ماه از آغاز فعالیت دورهٔ جدید «مهر» می‌گذرد. در ابتدا طی نوشتاری تحت عنوان «کار ناتمام را از سر می‌گیریم» به بیان «دیدگاه، هدف‌‌ها و اصول» سایت «مهر» پرداختیم. در نوشتار مورد اشاره، موارد زیر را مورد تأکید قرار دادیم:
«ما آگاهی از آنچه … بر حزب ما رفته است را حق همهٔ توده‌ای‌ها می‌دانیم. ما خواهیم کوشید تا این تاریخ را صادقانه بازگو کنیم و آمادهٔ هرگونه پاسخ، نفی و اعتراض باشیم، و در حد توان خود، باز هم صادقانه، پاسخگو شویم … در این راه هیچ نقش سازمانی از قبیل «حزب سازی» و «رهبر تراشی» برای خود قائل نیستیم. ما همیشه توده‌ای بوده‌ایم و خواهیم بود. برعکس، این برای ما به‌معنای اجرای اصل انتقاد و انتقاد از خود در جهت جبران کمبودهای جدی کنونی در حزب تودهٔ ایران است».
انتقادات رفقای توده‌ای دربارهٔ مجموعهٔ «آنچه در حزب گذشت»
بررسی تاریخی آنچه در سه دههٔ اخیر در حزب تودهٔ ایران گذشت، وظیفه‌ای بود که سایت «مهر» پیشِ روی خود گذاشت. کاری که به‌صورت منسجم برای نخستین بار انجام می‌گرفت؛ از بوتهٔ آزمایش نگذشته بود؛ و طبعاً خالی از خطا نیز نبوده است.
تاکنون ۳۴ مطلب در بخش «آنچه در حزب گذشت» منتشر شده است. به این مطالب تا لحظهٔ انتشار این نوشتار، در مجموع ۳۶۹۳۴ (هر مطلب به‌طور متوسط ۱۰۸۶) بار مراجعه شده است. ما دچار این توهم نیستیم که میزان مراجعه به این مطالب را دلیلی بر تأثیرگذاری سایت «مهر» بدانیم. این امر تنها نشان‌گر توجه توده‌ای‌ها و سایر خوانندگان این‌گونه مطالب به سرنوشت حزب تودهٔ ایران است.
پس از انتشار تاریخچه با طیف بسیار متنوع نظرات روبرو شده‌ایم، از مخالفت کامل تا موافقت صددرصد. تأییدهای بسیاری را دریافت کرده‌ایم و با انتقادهای رفیقانه و بسیار جدی مواجه بوده‌ایم. انتقادها به‌طور عمده نه در نفی ضرورت بازگویی «آنچه در حزب گذشت»، بلکه در چگونگی روند انجام این بررسی از سوی «مهر» بوده است.
مهم‌ترین انتقاداتی که رفقای توده‌ای تاکنون در رابطه با مجموعهٔ «آنچه در حزب گذشت» به‌عمل آورده‌اند، به قرار زیر است:
۱ـ سایت «مهر» از بدو امر متعهد شده بود که به موازات بازگویی تاریخچهٔ ۳۰ سال اخیر حیات حزب، به مسایل سیاسی روز و همچنین مباحث نظری نیز بپردازد. در صورتی که وجه عمدهٔ مطالب منتشره به تاریخچه اختصاص یافت.
۲ـ بازگویی «آنچه در حزب گذشت» به‌منظور آگاهی توده‌ای‌ها از زندگی حزب‌شان، و با هدف نزدیکی اعضاء و هواداران به‌شدت پراکنده حزب تودهٔ ایران به یکدیگر است. لذا، مصاحبه با افرادی نظیر فرهاد فرجاد و محمد آزادگر که دیگر توده‌ای نیستند، نقض غرض بوده است.
۳ـ سایت «مهر» تاکنون ارزیابی‌های مستقل خود را در عرصه‌های سازمانی و سیاسی از دورهٔ اول زندگی سه دههٔ اخیر حزب، ۶۵ـ۱۳۶۲؛ و نیز نامه‌های رفقا شاندرمنی و آوانسیان ارایه داده است. اما از آنجا که اسناد، حجم بیشتر مطالب منتشره را به‌خود اختصاص داد، بیان تاریخچه تا حدودی جنبهٔ «افشاگرانه» به خود گرفت و به میزان معینی از هدف خویش منحرف گشت؛
۴ـ انتشار نامهٔ رفیق سیاوش کسرایی (مورخ اول آبان ۱۳۶۷) در سایت «مهر» خطا بود. این نامه به آرشیو حزب تعلق داشت و در زمان حیات زنده‌یاد کسرایی انتشار بیرونی نیافت. همچنین انتشار این سند به وجههٔ توده‌ای رفیق سیاوش خدشه وارد کرد.
نظر سایت «مهر» در مورد انتقادات
۱ـ با پذیرش سه انتقاد اول و درنظر گرفتن آن‌ها، سایت «مهر» در ماه‌های اخیر تغییراتی در کار خود ایجاد کرد. در طول این مدت، حجم غالب مطالب سایت به مسایل سیاسی روز (به‌طور عمده مسایل بین‌المللی) و در مواردی به مباحث نظری اختصاص یافته است. در چگونگی بیان تاریخچه نیز تغییراتی به‌عمل آمد.
۲ـ توضیحی در مورد اسناد منتشره
مهم‌ترین اسناد حرکات اعتراضی تا پایان سال ۱۳۶۶، در شبکه اینترنت موجود است.
اسناد این حرکات از سال ۱۳۶۷ تا پایان سال ۱۳۷۰، گرچه انتشار بیرونی یافته است، اما به صورت آنلاین در دسترس قرار نگرفته بود. اسناد مرحلهٔ ۷۶ـ۱۳۷۰ ( به جز دو سند سیاسی «تزهایی پیرامون وضعیت جهان و ایران و طرح‌ریزی چارچوب اساسی خط مشی و برنامهٔ عمل سیاسی حزب تودهٔ ایران در حال حاضر» که در دورهٔ دوم «مهر»، و سند «نبرد قهرمانانه، شکست تلخ: علل و عوامل برچیده شدن حاکمیت سوسیالیستی در اتحاد شوروی» که در دورهٔ اخیر «مهر» منتشر شده است)، تاکنون انتشار بیرونی نیافته است.
«مهر» تاکنون برخی از اسناد حرکات اعتراضی در دو مرحلهٔ ۶۵ـ۱۳۶۲ و ۷۰ـ۱۳۶۵ را منتشر کرده است و بر حسب ضرورت به این کار ادامه خواهد داد.
دسترسی به اسناد تشکیلات رسمی حزب، از جمله اسناد اجلاس‌ها، در شبکه اینترنت محدودتر بوده است.
مصوبات سیاسی «کنگرهٔ چهارم»، بهمن ۱۳۷۶، نخستین اسنادی است که در وب‌سایت رسمی حزب تودهٔ ایران انتشار یافته است.
اعلامیه‌های تشکیلات رسمی و شماره‌های «نامه مردم» نیز از مهر ۱۳۸۵ در دسترس است.
در این زمینه نیز سایت «مهر» اقدام به انتشار مهم‌ترین اسناد به‌صورت آنلاین کرده است. اسناد اجلاس‌ها، از اولین پلنوم کمیتهٔ مرکزی پس از یورش‌های جمهوری اسلامی به حزب، و همچنین مهم‌ترین مصوبات سیاسی و سازمانی از سال ۱۳۶۲ بدین‌سو، که انتشار بیرونی یافته بود، در «مهر» بازنشر شده است. سایت «مهر» به این وجه از فعالیت خود ادامه خواهد داد.
۳ـ نامهٔ زنده‌یاد سیاوش کسرایی
رفیق گرانقدر ما سیاوش کسرایی با مهاجرت تحمیلی در تابستان ۱۳۶۲، به‌ویژه از زمان عضویت در هیأت سیاسی کمیتهٔ مرکزی حزب تودهٔ ایران، یعنی در اواخر خرداد ۱۳۶۵، با واقعیات تلخ زندگی درون حزبی آشنا گشت. شاعر توده‌ها نمی‌توانست در مقابل کژی‌های موجود در تشکیلات حزبی سکوت کند. روحیه حساس و به‌شدت عدالت‌خواهانه رفیق سیاوش و عشق وافر او به حزب و اعضایش، وی را به عکس‌العمل واداشت. از این‌رو، در پلنوم دی ۱۳۶۶ کمیتهٔ مرکزی، به‌رغم اصرار پاره‌ای از رفقا، داوطلب عضویت مجدد در هیأت سیاسی نشد.
همراه با آغاز روند تحولات در اتحاد شوروی و اعتراض فراگیر در بدنهٔ حزبی، اعتراضات رفیق کسرایی جنبهٔ علنی یافت و روز به‌روز شدت گرفت.
نامهٔ مورخ اول آبان ۱۳۶۷ زنده‌یاد کسرایی به هیأت سیاسی (که در سایت «مهر» منتشر و سپس برداشته شد)، اولین مکتوب اعتراضی او بود.
پس از آن رفیق کسرایی جلسات متعددی با معترضین حزبی داشت و نامه‌های متعددی را به‌صورت فردی خطاب به آن‌ها نوشت. برخی از این نامه‌ها در وب‌لاگ‌های شخصی منتشر شده است.
اوج اعتراض رفیق سیاوش در پلنوم فروردین ۱۳۶۹ و در بیانیه‌ای که در این پلنوم توسط وی خوانده شد، انعکاس یافت. این بیانیه، و همچنین نامهٔ جمعی او با امضای تعدادی دیگر از اعضای معترض کمیتهٔ مرکزی، از سوی «جنبش نوسازی حزب تودهٔ ایران» در سال ۱۳۶۹ انتشار بیرونی یافت.
پس از پلنوم فروردین ۱۳۶۹، رفیق کسرایی از تشکیلات حزبی کناره گرفت. رفیق تا پایان توده‌ای ماند و لحظه‌ای در عشق و اعتقاد خود به حزبش تردید نکرد. آخرین منظومهٔ رفیق شاعر، «مهرهٔ سرخ»، سند معتبری بر پاییبندی همیشگی رفیق سیاوش به اعتقادات خویش است.
میزان اطلاع از نامهٔ اول آبان ۱۳۶۷ رفیق سیاوش، تا قبل از انتشار آن توسط سایت «مهر»، فراتر از آرشیو حزبی و هیأت سیاسی وقت، اما محدود بود. توجه به این نکته ضروری است که مواضع رفیق کسرایی در پلنوم فروردین ۱۳۶۹ که انتشار بیرونی نیز یافت، بسی تندتر از مواضع وی در نامهٔ اول آبان ۱۳۶۷ است. ما راز ناگفته‌ای را با انتشار نامهٔ اول آبان ۱۳۶۷ رفیق سیاوش فاش نکردیم. سخنان رفیق کسرایی در پلنوم فروردین ۱۳۶۹ در زمان حیات این رفیق و با آگاهی خود وی به‌طور گسترده پخش شده است.
باید بر این نکتهٔ اساسی و مهم مکرراً تأکید کرد که نه نامهٔ اول آبان ۱۳۶۷ رفیق سیاوش، و نه بیانیهٔ او در پلنوم فروردین ۱۳۶۹ کمیتهٔ مرکزی، هیچکدام خدشه‌ای بر وجههٔ توده‌ای رفیق کسرایی وارد نکرد و نمی‌کند. زندگی و مبارزات رفیق سیاوش، از ابتدا تا پایان، گواه محکمی بر اعتقاد راسخ او به حزب تودهٔ ایران و «راه توده‌ها» است. چهرهٔ رفیقی مانند وی، با این یا آن نامه خدشه‌دار نمی‌شود.
سایت «مهر» با انتشار نامهٔ اول آبان ۱۳۶۷ زنده‌یاد سیاوش کسرایی با واکنش‌های متعدد و متفاوتی مواجه شد. از جمله، تعدادی از رفقا از داخل و خارج از کشور با ارسال ایمیل یا پیام‌هایی ما را به‌طور جدی مورد انتقاد قرار دادند و خواهان برداشتن این نامه شدند. ما به خواست این رفقا احترام گذاشتیم و نامهٔ رفیق سیاوش را برداشتیم. برخی از رفقا نیز متذکر شدند که همزمان با برداشتن نامهٔ رفیق کسرایی، ضروری بود تا یادداشتی توضیحی در سایت انتشار یابد. برداشتن نامه در عین‌حال با واکنش انتقادی تعدادی دیگر از رفقا مواجه شد. این انتقاد بر ما وارد است که بدون هیچ‌گونه یادداشت توضیحی، این نامه را از روی سایت برداشتیم.
ما به تعهد خود در بیان رویدادهای حیات ۳۰ سال اخیر حزب، به‌رغم سنگینی و دشواری آن، با رعایت ملاحظات و پذیرش انتقاداتی که برشمردیم، ادامه خواهیم داد.