راینر ماسفلد و این سؤال: «چگونه تمدن‌زداییِ از قدرت منجر به ورطه فنا می‌شود»؟
کاسپار ساچسه ــ
مردم دلتنگ او بودند، دلتنگ راینر ماسفلد، آخرین تحلیلگر بزرگ اجتماعی در آلمان. اما دلیل غیبت راینر ماسفلد از رسانه‌ها، نه به‌دلیل سن بالای او، بلکه کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای جدیدش با عنوان «غرور و دشمنی» است. انتظار طولانی قطعاً ارزشش را داشت.
راینر مآسفلد در تحلیل خود از انسان اقتصادی* (homo Economicus) و انگیزه‌اش برای هرچه بیشتر و بیشتر، پیدایش تاریخی بشریت را نشان می‌دهد و اینکه وقتی قدرت بیش از حد یک‌طرفه توزیع می‌شود چه اتفاقی می‌افتد، می‌گوید: «قدرت برای قدرت بیشتر و ثروت برای ثروت بیشتر فشار می‌آورد، پویایی که انسجام یک جامعه را به‌خطر می‌اندازد و آن را تهدید می‌کند: این یکی از اولین بینش‌ها در تاریخ تمدن است. بنابراین قدرت همیشه مستلزم مهاری نیرومند است. (از متن ضمیمه کتاب جدیدش «غرور و دشمنی»)
دموکراسی خود را ابزاری برای این «حصار» نشان داده است، اما به‌ویژه در ۳۰ سال گذشته به‌عبارتی توخالی تبدیل شده است که دیگر نه‌تنها نمی‌تواند در مقابل حاکمان بایستد، بلکه بدل به ابزار آنها برای حفظ قدرت شده است. «دموکراسی نمایندگی» با تمام نفوذ لابی‌‌گرانش ـــ چه در بخش‌های دارویی، تسلیحاتی یا مالی ـــ مطمئناً شناخته‌شده‌ترین مثال در این زمینه است.
ظهور ضد روشنگری دیجیتالی شده در «ارزش‌های غربِ» قرن بیست و یکم و وارونه‌های اورولی آن ـــ «جنگ صلح است!»، «آزادی بردگی است!» ـــ که تا حدی به واقعیت تبدیل شده‌اند. یا «جهل قدرت است!» این پیشرفت را به اوج جدیدی رسانده است که با تمرکز مداوم بر همه جنبه‌های جامعه، چه در بخش دولتی (به‌عنوان مثال اتحادیهٔ اروپا) و چه در سطح فردی («اقدامات کرونا»)، شتاب بیشتری می‌گیرد.
در بیش از ۵۰۰ صفحه، ماسفلد ما را به تمدن‌های گم‌شده، از مصر باستان تا امپراتوری چین، می‌برد و همیشه محافل و ابزار حاکمان مربوطه را روشن می‌کند. بنابراین، «تغییر معنایی اورولی» که قبلاً توضیح داده شد کاملاً جدید نیست، اما کلیت فعلی آن شبیه «حملهٔ هدفمند به آگاهی انسان» است، با این هدف که وقتی از «دموکراسی» صحبت می‌کنیم، در واقع از «غیردموکراسی» حرف می‌زنیم. صحبت به‌عنوان «شکل حکومت نخبگان» (ص ۲۳۵). چیزی مشابه کارهای قبلی روانشناس‌های شناخته شده است که در آن ماسفلد اظهار می‌دارد که «مبارزه با راست» در واقع «مبارزه با چپ» است. این در نقل قول آغازین کتاب جدید نیز منعکس شده است. در آنجا ماسفلد از توماس پینچون نویسنده آمریکایی نقل می‌کند که می‌گوید: «اگر آنها بتوانند شما را وادار به پرسیدن سؤالات اشتباه کنند، لازم نیست از پاسخ‌ها بترسند.»
بنابراین، نقش تبلیغات در حفظ قدرت محوری است؛ به‌گفته ماسفلد، «روش‌های دستکاری آگاهی» (ص ۲۱) در طول زمان به‌طوری فزاینده پیچیده و پیچیده‌تر شده‌اند. همان‌طور که اغلب اتفاق می‌افتد، ماسفلد از منظر کلان عمل می‌کند و مانند یک عقاب از بالا به مسایل می‌نگرد. تضاد بین «مردم و نخبگان» (ص. ۵۰) مانند یک رشتهٔ مشترک در کتاب جریان دارد. از نظر ماسفلد، سرمایه‌داری «قدرت قوی‌تر» است (ص ۲۷۴)، که به تعبیر آتنی (Athenian) اصلاً با شکل اصلی دموکراسی سازگار نیست.
ماسفلد مطابق شعار قدیمی اشپیگل رودولف آگشتاین می‌گوید آنچه هست. او پیش از روی آوردن به توهماتی مانند «دموکراسی مستقیم»، خواستار بحث، بازاندیشی و تحلیلی جدید دربارهٔ دستگاه قدرت است. اگر واقعاً می‌خواهید چیزی را تغییر دهید، باید اطمینان حاصل کنید که فضای اجتماعی سم‌زدایی شده است. این به محیطی «آزاد و باز» نیاز دارد (ص ۴۶۹). همان‌طور که پیرمرد ۸۳ ساله خلاصه می‌کند، مهم‌‌‌ترین چیز این است که «دربارهٔ دلایل انفعال و دلایل سکوت خود فکر کنیم.» او درست می‌گوید: چرخ همستر** نئولیبرالی، که به‌طور فزاینده دیجیتالی‌سازی می‌شود، از جمله «شغل‌های مزخرف» (دیوید گرابر) از یک سو، و بوروکراسی بی‌معنا از سوی دیگر، در «دولت قوی» که توسط شرکت‌های بزرگ ربوده شده است، نه‌تنها باید زیر سؤال رود، بلکه باید لغو شود
ـــــــــ
متن همراه کتاب جدید او، «غرور و دشمنی (Hubris and Nemesis): چگونه تمدن‌زدایی از قدرت منجر به ورطه فنا می‌شود» ( Westend ـ Verlag, Frankfurt a. M., ۲۰۲۳, ISBN: ۹۷۸۳۸۶۴۸۹۴۰۷۷)
* انسان اقتصادی (homo Economicus): مفهومی در متون اقتصادی که انسان را موجودی ذاتاً عاقل و به‌شدت درپی منافع شخصی تعریف می‌کند که اهداف ذهنی خود را به شکل بهینه پیگیر است ـ انسان اقتصاد محور
** hamster wheel: چرخ همستر، فعالیتی که شخص را همیشه مشغول نگه‌می‌دارد، بدون اینکه هرگز به چیز مهمی دست یابد و یا به پایان کار برسد. همیشه کاری وجود دارد که باید انجام شود، مثل چرخ همستر.
منبع: راشا تودی، ۲۶ نوامبر ۲۰۲۳
https://freedert.online/gesellschaft ـ rainer ـ mausfeld ـ und ـ frage ـ wie/187678