رفع و رجوع نابسامانی‌های آمریکا
پکن، تهران، و اسلام‌آباد می‌دانند که بدون حل معضل تروریسم در افغانستان همسایه، هدف مشترکشان، «توسعهٔ مسالمت‌آمیز» و گسترش مسیرهای تجاری آسیایی دست نیافتنی خواهد بود.
هفته گذشته، پکن میزبان اولین گفتگوهای‌امنیتی سه‌جانبه بین ایران، پاکستان و چین بود. این گردهم‌آیی در بحبوحهٔ درگیری‌های مرزی اخیر بین ایران و افغانستان و عدم تمایل دولت طالبان برای سرکوب گروه‌های شبه‌نظامی فعال در داخل مرزهای آن صورت گرفت.
در حالی که مقامات پاکستانی اصرار دارند که هدف از این گفت‌وگو پرداختن به مسائل‌‌امنیتی محلی است و نه برای «نظارت بر‌امور افغانستان» جهت پرکردن خلأ ناشی از خروج نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۲۱ ، تحلیلگران ژئوپلیتیک برآنند که این گفتگوها امنیت و تجارت منطقه‌ای تازه‌ای را شکل خواهند داد ـــ الگوواره‌ای شامل چین، ایران، پاکستان و افغانستان.
تهدیدات سه‌جانبهٔ تروریسم
یک منبع در وزارت خارجه پاکستان به The Cradle می‌گوید که افزایش حملات تروریستی در افغانستان باعث نگرانی شدید کشورهای همسایه از جمله پاکستان، ایران و چین شده است: «ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز عمدتاً به شاخه‌های منطقه‌ای دولت اسلامی، یعنی دولت اسلامی خراسان، تحریک طالبان پاکستان (TTP)، جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) و گروه جیش‌العدل نسبت داده می‌شود.» این منبع می‌گوید که در پاسخ، این سه کشور تعامل دیپلماتیک خود را با رهبری طالبان افزایش داده‌اند تا با چالش‌های‌امنیتی مقابله و ثبات را در افغانستان تقویت کنند.
در حالی که امنیت در دستور کار قرار دارد، اندرو کوریبکو، تحلیلگر ژئوپلیتیک مستقر در مسکو، دیدگاه متفاوتی ارائه می‌دهد. انتظار می‌رود مسیر تجاری چین و ایران از کشمیر تحت کنترل پاکستان عبور کند، اقدامی که ممکن است موجب ناآرامی رقیب اصلی پاکستان، یعنی هند، شود. مذاکرات سه‌جانبه با ایران و پاکستان به پکن فرصتی می دهد تا به نتیجه‌ای بلندمدت دست یابد.
زمان‌بندی بهتر از این نمی‌توانست باشد. اسلام‌آباد و تهران با کشف انواع هم‌افزایی‌های اخیر، تجارت بین دو کشور همسایه را تقویت کرده‌اند. این گشایش فزاینده در روابط ایران و پاکستان همزمان شده است با بدتر شدن روابط آنها با طالبان. در حالی که درگیری‌ها در امتداد مرز افغانستان و ایران به‌دلیل اختلافات طولانی در رابطه با آب تشدید شده است، پاکستان کابل را به‌دلیل پناه دادن به ستیزه‌جویان «تحریک طالبان پاکستان» (TTP)، تهدید به حملهٔ نظامی کرده است.
روابط ایران و پاکستان در ماه گذشته با افتتاح مشترک بازارچهٔ مرزی مند ـ پیشین و تعهد برای پیگیری پروژه‌های مشترک بیشتر، به‌طرز چشمگیری بهبود یافت. کوریبکو گفت: به‌دنبال نزدیکی ایران و عربستان در اواسط ماه مارس، که با میانجیگری چین انجام شد، معضل امنیتی پاکستانِ متحدِ سعودی با این تحول حل شد و به آن فرصت داد تا به دنبال روابط متوازن‌تر با ایران باشد. در مقابل، چین از نظر اقتصادی روابطی دوستانه و همسو با طالبان دارد و می‌تواند با راه‌حل‌های امنیتی و تجاری، واسطه ایده‌آلی برای میانجیگری باشد. یک اولویت کلیدی برای پکن جلوگیری از ستیزه‌جویی پیش‌بینی نشدهٔ فرا مرزی خواهد بود که نزدیکی ایران و پاکستان را به‌خطر بیندازد، زیرا هر دو کشور نقش‌های کلیدی در طرح کمربند و جادهٔ چین (BRI) ایفا می‌کنند.
در حالی که پاکستان میزبان پروژهٔ شاخص کمر بند و جاده، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) است، برابر گزارش‌ها، بهعنوان بخشی از توافقنامه مشارکت استراتژیک، چین در سال ۲۰۲۱ متعهد شده است که طی ۲۵ سال آینده ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. در چنین چارچوب امنیتی پیچیده‌ای است که هفتهٔ گذشته اولین گفتگوی سه‌جانبهٔ ضدتروریسم بین چین، ایران و پاکستان برگزار شد.
امنیت مرزی ایران و پاکستان
ماه گذشته، با ایستادگی سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی در مقابل یک گروهک تروریستی مسلح در نزدیکی مرز پاکستان در منطقه سراوان در استان سیستان و بلوچستان ایران، دست‌کم پنج نفر از پرسنل‌امنیتی ایرانی کشته شدند. بعداً ایران ادعا کرد که عوامل جنایت به خاک پاکستان گریخته‌اند.
به همین ترتیب، ارتش پاکستان نیز طی سالیان گذشته در امتداد مرزهای ناآرام خود با افغانستان متحمل تلفات شده است. هردو، هم ایران و هم پاکستان، یکدیگر را به پناه دادن ستیزه‌جویان در امتداد مرزهای تحت کنترل خود متهم کرده‌اند که منجر به موجی از حملات علیه نیروهای‌امنیتی مربوط به آنها شده است.
چین، با سهام قابل توجهی که در منطقه بلوچستان، به‌ویژه بندر دریایی استراتژیک در گوادر، دارد، برای محافظت از سرمایه‌گذاری‌های خود، منافع خاصی در بازگرداندن صلح به منطقه دارد. تشویق ایران و پاکستان به همکاری علیه شبه‌نظامیانی که در منطقهٔ مرزی پنهان شده‌اند برای جاه‌طلبی‌های چین بسیار مهم است.
منصور خان محسود، رئیس اندیشکدهٔ مرکز تحقیقات فتا (FATA) مستقر در اسلام‌آباد (FRC)، به The Cradle می‌گوید که مذاکرات امنیتی در پکن گامی به‌سوی اهداف چین به‌منظور ایجاد یک محیط تجاری صلح‌آمیز منطقه‌ای در راستای گسترش پروژهٔ بلندپروازانه خود، کمربند و جاده، در امتداد آسیای مرکزی، غرب آسیا، و آفریقاست.
چین بهعنوان یک بازیگر جدید در امور منطقه‌ای با چالش‌های متعددی مواجه است. اگرچه خروج ایالات متحده از افغانستان خلأ بزرگی بر جای گذاشت که باید پر می‌شد، اما ایالات متحده و متحدانش که مدت‌ها در این بازی بودند و از سیاست منطقه‌ای برای پیشبرد منافع خود استفاده می‌کردند، آنقدر نیروهای مخفی در زمین داشتند که بتوانند برای تخریب جاه‌طلبی‌های تجارت‌محور پکن، بر چندین پایگاه طالبان تأثیر بگذارند.
امروز دیگر آشکار شده است که نیروهای طرفدار آمریکا درزحال تفرقه‌افکنی و ایجاد اختلاف بین ایران، پاکستان، و دولت طالبان هستند. پاکستان به‌سختی از جنگ با طالبان بر سر موضوع «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) اجتناب کرد، و این در حالی است که ایران با درگیری‌های جدی مرزی و تلفات بر سر حقوق آب مواجه شده است.
منصور خان محسود همچنین ماهیت مشکوک خروج ناگهانی ایالات متحده از افغانستان را زیر سؤال می‌برد. او خاطرنشان می‌کند که تشخیص ناگهانی فشار اقتصادی ایالات متحده پس از دهه‌ها تعامل توسط پنتاگون، انگیزهٔ خروج عجولانه را مورد تردید قرار می‌دهد. او می‌گوید: «اقتصاد افغانستان در مقایسه با همسایهٔ صنعتی‌تر خود پاکستان، با وجود اینکه پایگاه صنعتی ضعیفی دارد و کمک‌های بین‌المللی کمی دریافت می‌کند یا حتی بدون کمک است، امّا هنوز به‌خوبی کار می‌کند. سؤال این است که چه کسی و دقیقاً برای چه هدفی به طالبان کمک مالی می‌کند؟
مکانیزم امنیتی چهارجانبه
از آنجائی که بدون‌امنیت، توسعهٔ تجاری قابل اعتمادی وجود نخواهد داشت، پکن از اواخر سال ۲۰۱۸ به‌طور فعال سازوکار مشابهی را با پاکستان و افغانستان به‌کار گرفته است. در ماه مه سال جاری، وزرای خارجه چین، پاکستان، و افغانستان در اسلام‌آباد دیدار کردند، و در آنجا مشترکاً متعهد شدند که تلاش‌های خود را برای اجرای طرح‌های توسعهٔ جهانی، امنیت جهانی، و ابتکارات تمدن جهانی شی‌جین‌پینگ ادامه دهند. در این نشست، سه دیپلمات ارشد همچنین بر اهمیت طرح‌های کنونی مانند CASA ـ ۱۰۰۰، تاپی، و راه‌آهن ترانس ـ افغان، و نیز بر پتانسیل آنها برای بهبود ارتباط منطقه‌ای و تقویت رشد و شکوفایی اقتصادی در منطقه تأکید کردند. در ماه آوریل، وزرای‌امور خارجهٔ ایران، روسیه، چین، و پاکستان در شهر سمرقند ازبکستان مذاکرات چهارجانبه‌ای داشتند و در مورد مسائل و نگرانی‌های مربوط به افغانستان با هم گفتگو کردند.
برای ارتقای همکاری‌های سه‌جانبه در پروژهٔ کمربند و جاده (BRI) ، و گسترش مشترک کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به افغانستان، نمایندگان پاکستان، چین، و افغانستان تعهد خود را تکرار کرده و پس از گفت‌وگوی سه‌جانبه، عزم خود را برای استفاده از پتانسیل افغانستان بهعنوان مرکز اتصال منطقه‌ای در بیانیه‌ای مشترک ابراز داشتند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۶ بنیاد آسیا در مورد همکاری امنیتی در منطقهٔ قلب آسیا، به‌نظر می‌رسد چین یکی از امیدوارکننده‌‌‌ترین بازیگران برای ارتقای ثبات و پیشرفت منطقه باشد. این کشور همچنین به‌دلیل مشارکت مثبت خود در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و پیمان سه‌جانبه بین افغانستان، پاکستان، و چین، حامی بزرگ بازیگران منطقه‌ای از جمله افغانستان است. ایران قرار است در ماه آینده و در زمان تشکیل اجلاس بعدی، به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآید.
علاوه بر این، به‌رغم اتهامات برخی رسانه‌های غربی مبنی بر اینکه اهداف اولیهٔ چین صرفاً حول محور منافع اقتصادی می‌چرخد، مشارکت جهانی آن کشور به‌طور پیوسته در حال گسترش است. مشارکت فعال پکن در نشست‌های مختلف سه‌جانبه یا چهارجانبه برای ثبات و امنیت با محوریت افغانستان، آن را در منطقه به ایفای نقش جدیدی سوق داده است. این گزارش حاکی از آن است که از طریق مشارکت در فرآیند قلب آسیا، نفوذ چین در این چارچوب‌ها می‌تواند رشد و گسترش یابد.
این گزارش همچنین تأکید می‌کند که علیرغم تفاوت‌های قابل‌توجه بین کشورهای شرکت‌کننده، چارچوب سه‌جانبه، بهعنوان یک کل، و سیستم سه‌جانبهٔ افغانستان، ایران و پاکستان، به‌طور خاص، اغلب بهعنوان راه‌حل‌های بالقوه برای چالش‌های مهم منطقه تلقی می‌شوند.
از سال ۲۰۰۹، به‌موازات مذاکرات در سازمان همکاری اقتصادی اِکو (ECO)، تعاملات سه‌جانبه بین افغانستان، پاکستان، و ایران با هدف افزایش همکاری در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اجتماعی ـ اقتصادی، و فرهنگی صورت گرفت. با این حال، ماهیت سه‌جانبهٔ این گروه با گسترش تعاملات دوجانبه بین کشورهای عضو تا حدودی تضعیف شده است. این گزارش نتیجه می‌گیرد که دولت افغانستان به‌جای استفادهٔ کامل از مجمع سه‌جانبه، عمدتاً با پاکستان و ایران به‌طور مستقیم تعامل دارد.
از آنجایی که چین همچنان در عرصهٔ جهانی به صعود خود ادامه می‌دهد و بهعنوان یک میانجی کلیدی در درگیری‌های ژئوپلیتیک ظاهر می‌شود، تعامل فعال این کشور در معماری سه‌جانبه نشان دهندهٔ تعهد این کشور به ثبات و امنیت منطقه است. این به‌نوبه خود پتانسیل ایجاد محیطی مساعد برای صلح، پیشرفت، و رفاه در سراسر آسیا را به‌همراه دارد.
منبع: «The Cradle»
https://thecradle.co/article ـ view/25942/fixing ـ an ـ american ـ mess ـ china ـ iran ـ pakistan ـ link ـ up ـ to ـ secure ـ afghanistan