روز بزرگداشت استاد سخن سعدی شیرازی
بنی آدم اعضـای یک پیکرنـــد که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی بدرد آورد روزگـار دگــر عضوهـا را نمانــد قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی نشایـد که نـامت نهنـد آدمـی
اول اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت استاد سخن، سعدی شیرازی است. سعدی، که در قرن هفتم هجری می‌زیست، یکی از برجسته‌‌‌ترین شاعران و نویسندگان ایران مین است که نه‌تنها در میهن ما، که در سراسر جهان، علاقمندان فراوانی دارد.
شاید از اوان جنبش مشروطه، یا اندکی پیش‌تر از آن، صاحب‌نظرانِ شعر و شاعری چهار چامه‌سرای برجستهٔ پارسی‌گوی را که هریک در بخشی از زمینه‌های شعری ممتاز و بی‌رقیب بودند، برتر از دیگر سرایندگان قدیم و جدید شناختند. این سرایندگان از نظر تقّدم زمانی به‌ترتیب عبارتند از: فردوسی، مولوی، سعدی، و حافظ، که به نام «ارکان اربعه» معروفند. بعدها از سوی پژوهشگران شعر و ادب «نظامی گنجوی» نیز به آنان اضافه شد، که گروۀ پنج نفرهٔ آنان «پنج گنجِ ادبِ پارسی» نام گرفت.
سعدی مقدمات علوم ادبی و شرعی را در زادگاه خود شیراز فراگرفت. سپس با توجه به علاقمندی به یادگیری و کسب معلومات بیشتر، در سال ۶۲۱ ه.ق. به مدارس نظامیّه و مستنصریه در بغداد رفت. سعدی پس از این دوره به گشت و گذار و سیر و سیاحت پرداخت و از سوریه، لبنان، عربستان و مصر دیدار کرد. او در سال ۶۵۴ ه.ق. به وطن بازگشت و به کار تألیف آثار خود پرداخت.
«علی بن احمدبن ابی بک»، از دوستداران سعدی، حدود سی سال پس از مرگ او تمامی آثارش را، از نظم و نثر، در کتابی که امروزه به نام «کلیات سعدی» شناخته می‌شود، جمع آوری کرد. معروف‌‌‌ترین آثار سعدی عبارتند از گلستان و بوستان. گلستان، که مرکّب از نثر و نظم، و کلام غیرشعری آن معروف به «نثر مسجّع» است و خود او مبتکر آن است. نثر گلستان و نیز تاریخ بیهقی، که هردو با نثری ساده و زیبا نوشته شده‌اند، در بخش مطالب ادبیِ نثرگونهٔ میهن ما بی‌مانندند. حکایت‌های گلستان آمیخته با پند و حکمت است و بیشتر آن‌ها با چاشنی ضرب‌المثلهای منظوم و غیرشعری نیز همراهند. چنان‌که در همان کتاب فرماید:
نگفتند حرفی زبان آوران که سعدی نگوید مثالی بر آن
و امّا بوستان کتابی است به‌شعر که همانند شاهنامه فردوسی در بحر «متقارب» است. بوستان دارای ده باب است و سعدی آن را در سال ۶۵۵ ه.ق.، یک سال بعد از بازگشت به وطن، تدوین کرده است. بوستان، که آن را «سعدی‌نامه» هم می‌گفتند، مانند گلستان نتیجهٔ تجربه‌های فراوان شاعر در دوران طولانی مهاجرت است. استادِ سخن در بابِ نهم بوستان چگونگی گردآوری مطالب کتاب را در بیتی چنین ادای سخن می‌دهد.
برو خوشه‌چین باش سعدی صفت که گردآوری خـرمنِ معــــرفت
از همین رو «بوستان» حکایات اخلاقی شیرینی در بر دارد که به‌نوبهٔ خود بسیار آموزنده و جالبند. سعدی خود در ابتدای آن سروده‌ای سی بیتی دارد به نام «سبب نظم کتاب»، که منظور خود را از شرح این روایات بیان می‌دارد. چنین آغاز می‌شود:
در اقصای عــالم بگشتـم بسی بـه سـر بـردم ایّـام با هـر کسـی
تمتّـع به هــر گوشــه‌ای یافتــم ز هـر خرمنـی خوشـه‌ای یافتـم
دریغ آمـدم زآن همــه بوستـــان تهی‌دست رفتن سوی دوسـتان
الا‌ای خردمند پاکیزه‌خوی …
صدرالدین الهی، از روزنامه‌نگاران به‌نام، کتابی دارد به نام با سعدی در بازارچهٔ زندگی که خواندن آن برای دست اندر کاران روزنامه‌نگاری بسیار جالب و آموزنده است. او می‌گوید:
«سعدی، این “شیخ‌المشایخ اهل قلم” سرسلسلهٔ صف روزنامه‌نویسان بوده، سفر می‌کرده، با خوب و بد می‌نشسته، آئینهٔ اندیشه‌های متضاد بوده است، و حاصل سیر و سفرها و نشست و برخاست‌هایش را ـــ که غالباً بیرونی است و نه درونی ـــ ساده، قاطع و روشن نوشته و مثل گزارش برای ما به جا نهاده است. او کسی است که اگر دل به وی سپاری همراه تو در زندگی خواهد بود و در قیل و قال بازارچهٔ عمر تنهایت نخواهد گذاشت.»
راستی را که نوشتن، آن‌هم در عرصهٔ سیاسی ـ اجتماعی بدون بررسی و مطالعهٔ آثار کهن پارسی، چون بوستان و گلستان سعدی، شاهنامهٔ فردوسی، تاریخ بیهقی، مثنوی مولانا، و …، چندان موفق نخواهد بود. ایران سرزمین مشایخ ادب و هنر است و باید از این گنجینه‌ها به بهترین وجهی استفاده شود. سعدی یکی از بزرگان صاحب نام این راه و از افتخارات آن است.