عواقب احتکار واکسن
ــ حمید بهشتی ــ
منتقدان به کشورهای غربی ایراد می‌گیرند که آنها با احتکار واکسن امکان به‌وجود آمدن گونه اُمیکرون را مسبب گشته‌اند. واکسن کمیاب است، از‌جمله در آفریقا.
سرزنش‌های شدیدی به کشورهای غربی در رابطه با گونه ی اُمیکرون می‌شود. یکی از اعضاء رهبری سازمان «وان» که برای از بین بردن بیماری‌های قابل پیشگیری مبارزه می‌کند، اظهار داشته است که کشورهای غنی به‌ویژه کشورهای گروه ۷ با احتکار واکسن موجب گشته‌اند در کشورهای تهیدست چنان کمبود واکسنی به‌وجود آید که ایجاد گونه‌های خطرناک ویروس را ممکن ساخته است. به‌راستی نیز کشورهای غربی به کشورهای فقیرتر علی‌رغم اینکه قول مقادیر متنابهی واکسن را داده‌اند تاکنون فقط بخش اندکی را فرستاده‌اند. مثلاً اتحادیه اروپا کمتر از یک چهارم و آلمان کمی بیشتر از یک پنجم واکسن‌هایی را که با ادعای فراوان قولش را داده بودند آماده کرده‌اند. به‌علاوه محموله واکسن‌ها را به کشورهای افریقایی، کمی مانده به انقضای زمان مصرف فرستاده‌اند. دولت جدید آلمان نیز از چشم‌پوشی نسبت به حق انحصاری تولید واکسن‌ها خودداری می‌نماید. دول آفریقایی به‌خاطر ممانعت‌های اخیر از مسافرت و سایر اشکال‌تراشی‌ها اروپا را به نژادپرستی متهم می‌سازند.
یک نتیجه غیرقابل پیشگیری
سرزنش‌های شدیدی را به کشورهای غنی اروپای غربی و آمریکای شمالی داوید مَک نِیر که یکی از اعضای رهبری سازمان بین‌المللی «وان» می‌باشد و برای از بین بردن فقر شدید و امراض قابل پیشگیری تا سال ۲۰۳۰ می‌کوشد، بیان نموده است. بنابر اعلام مک نیر در مقاله‌ای برای شورای اروپایی روابط خارجی (ECFR)، شیوع فعلی گونه اُمیکرون در جهان نتیجه غیرقابل پیشگیری این واقعیت است که قسمت‌های زیادی از مردم جهان تاکنون دسترسی به واکسن‌های کووید ۱۹ را ندارند [۱]. به گفته مک نیر بدین قرار شرایط برای اینکه ویروس کووید ۱۹ بدون مانع تغییر یافته و بتواند خطرناک‌تر گردد آماده است. این را به‌وجود آمدن گونه اُمیکرون اثبات می‌نماید. و تقصیر آن بر عهده کشورهای مرفه غرب می‌باشد. آنها برخلاف کشورهای تهیدست با اتکا بر درجه پیشرفت‌شان می‌توانستند واکسن‌هایی را تولید نمایند، اما این واکسن‌ها بسیار ناچیز به سایرین داده می‌شود. آنها همچنین خودداری می‌نمایند از اینکه حق انحصاری تولید واکسن کووید ۱۹ را موقتاً لغو نمایند، تا براساس لغو این «حق»، تولید واکسن در سراسر جهان ممکن گردد. اما در این بین شمار افرادی در کشورهای مرفه که دستکم دو بار مایه‌کوبی شده‌اند ۶ برابر کسانی است که در کشورهای تهیدست یک‌بار مایه‌کوبی گشته‌اند.
مالِ غیر‌مشترک
اطلاعات دقیق را درباره تأمین واکسن برای کشورهای مستمند توسط کشورهای غنی غرب، سازمان «وان» منتشر می‌سازد. براساس این اطاعات ژاپن در میان کشورهای گروه ۷، کشوری است که قول‌هایی را که داده است بیش از همه در عمل انجام داده است. توکیو قول ۶۰ میلیون واحد واکسن را داده و تا کنون یعنی تا ۱۰ دسامبر ۲۳/۱ میلیون ارسال نموده است که ۳۸/۵٪ میزان قول داده شده است [۲]. اتحادیه اروپا (تیم اروپا) که قول ۵۰۰ میلیون را داده است تاکنون ۱۴۲/۲ میلیون واحد واکسن ارسال نموده است که ۲۸/۴٪ میزان قول داده شده است. به گفته «وان» درست ۵۹۸ روز پس از اینکه خانم رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، اوزولا فُن دِر لاین، با صدای رسا اعلام نمود «واکسنی را ایجاد خواهند نمود، تولید خواهند کرد و به بهای نازل به همه نقاط گیتی خواهند فرستاد»، «این واکسن مال مشترک‌مان خواهد بود». [۳] حتی بدتر از اتحادیه اروپا عملکرد ایالات متحده و آلمان است. در حالیکه آمریکا از ۱/۱ میلیارد واحد واکسنی که قولش را داد تا کنون ۲۹۳/۳ میلیون فرستاده است (۲۶/۷٪ میزان قول داده شده) آلمان ۳۶/۹ از ۱۷۵ میلیون واحد واکسن (۲۱/۱٪ میزان قول داده شده) را فرستاده است. در مقابل آن چین که صادراتش فقط به کشورهای در حال رشد و در آستانه رشد بوده است، تا دیروز ۱/۲۹ میلیارد واحد واکسن ارسال نموده است که ۱۱۳ میلیون آن به افریقا بوده. [۴]
زباله‌دان واکسن‌هایی که زمان مصرف‌شان گذشته است
علاوه بر کمبود ارسال، سایر کمبود‌ها نیز هست. از‌جمله اینکه کشورهای غربی براساس گزارش‌های رسیده، اغلب واکسن‌هایی را می‌فرستند که زمان مصرف‌شان به‌زودی منقضی می‌گردد، آنچنان که با استرداد آنها به کشورهای آفریقا بدین طریق بی‌سروصدا خود را از آن خلاص می‌کنند. و این به‌نوبه خود برای بسیاری از کشورهای آفریقا که با توجه به ضعف نظام بهداشتی و به‌خاطر بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ تحت فشار شدید قرار دارند، مشکلات غیرقابل حلی را به‌وجود می‌آورد. به همین جهت سازمان بهداشت جهانی و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری در آفریقا تأکید دارند بر اینکه یک حداقلی از قابلیت نگهداری در مورد واحدهای واکسن ارسالی، دستکم ۲ و نیم ماه حفظ گردد. مثلاً واکسن استرازنکا تا ۶ ماه پس از تولید قابل مصرف است. به‌تازگی معلوم گشت که نیجریه مقادیر زیادی واکسن آسترازنکا را از اروپا دریافت کرده بود که فقط ۴ تا ۶ هفته قابل مصرف بوده‌اند. [۵] و این برای سپری شدن زنجیره انبارداری، تقسیم و تزریق کافی نبوده است و لذا مجبور بوده‌اند میزان عظیمی از واحدهای واکسن را نابود سازند. نظایر این مورد در تابستان بارها گزارش شده است.[۶] به این خواست مکرر که کشورهای آفریقایی را به‌صورت زباله‌دان واحدهای واکسنی که فقط کمی به تاریخ انقضای آنها مانده است مورد سوء‌استفاده قرار ندهند، اعتنایی نمی‌کنند.
سودهای میلیاردی
علاوه بر این شمار کمی از کشورهای اروپای غربی، از‌جمله آلمان، همچنان از اینکه دستکم موقتاً حق تولید واکسن‌ها را که برای گسترش تولید جهانی ضروری است، ممکن سازند، ممانعت به‌عمل می‌آورند. از این رویکرد، دولت جدید ائتلافی آلمان (ائتلافِ قرمز، سبز، زرد) دست برنمی‌دارد. به این دلیل که برای پیشرفتِ شرکتِ بیون تک (واقع در شهر ماینز) را تا به رسیدن به یکی از مهم‌ترین شرکت‌های دارویی جهان ممکن سازند. [۷] در‌واقع نیز بیون تک توانست میزان فروش خود را از ۲/۰۵ میلیارد یورو در فصل اول سال ۲۰۲۱ به ۵/۳۱ میلیارد یورو در فصل دوم و ۶ میلیارد یورو در فصل سوم برساند. سود حاصل، از ۱/۱۳ میلیارد یورو در فصل اول به ۲/۷۹ میلیارد در فصل دوم و 3۳/۲ میلیارد در فصل سوم رسید. [۸] برای آغاز سال آتی انستیتوی بیوواک در کاپ شتات شروعِ (فیل اَند فینیش) تولید مرحله‌ای واکسن بیون تک را اعلام نموده است. البته اصل واکسن می‌باید همچنان از اروپا ارسال گردد. [۹] در مقابل باید ناگفته نماند که واکسن سینوواک از ماه‌ها پیش در قاهره تولید می‌گردد. در این بین سازمان بهداشت جهانی با سینوواک، سینوفارم و بهارات بیوتک در هندوستان درباره گرفتن حق تولید واکسن در حال گفت‌وگوست و گزارشات رسیده حاکی از موفقیت‌آمیز بودن این گفت‌وگوهاست. [۱۰]
نارضایتی از اروپا
نارضایتی شدیدی از همه گونه محدودیت‌ها، از‌جمله کمبود و ارسال واکسن، در آفریقا به‌وجود آمده است. از‌جمله در ارتباط با جلوگیری از ورود اشخاص از بسیاری از کشورهای آفریقا، پس از آگاهی عمومی نسبت به گونه اُمیکرون اعتراض می‌گردد. با این استدلال که اینکار از پیشرفت سریع این گونه در اروپا جلوگیری نکرده و فقط به کشورهای آفریقایی خسارت وارد می‌سازد و سازمان بهداشت جهانی نیز بدانها به‌شدت انتقاد می‌کند. خانم رئیس سازمان مزبور «مجیدیزو موئیتی» اخطار می‌دهد: شما «به همبستگی جهانی ضربه می‌زنید». [۱۱] از وزیر بهداشت غنا «کواکو آگیمان منو» چنین نقل قول شده است: محدودیت‌های مسافرتی «بر علم» متکی نبوده «بوی نژادپرستی و بیگانه‌ستیزی می‌دهد». [۱۲] مَک نِیر، عضو رهبریِ «وان» اشاره می‌کند به اینکه این «فقط مورد اخیر از یک رشته اقدامات نادرست دیپلماتیک» است «که موجب خشم» سیاستمداران آفریقاست. زیرا اتحادیه اروپا به هنگام وارد شدن مسافران در ابتدا مایه‌کوبی با واکسن آسترازنکا را قبول نمی‌کرد. زیرا واکسن به‌کار‌رفته، در اروپا تولید نشده بود بلکه تولید شده در هندوستان بود. [۱۳] علاوه بر آن برای وارد شدن مسافران، مایه‌کوبی با واکسن‌های چینی نیز قبول نمی‌شد، که از جانب سازمان بهداشت جهانی تأیید شده، اما برخی از کشورهای اروپایی آن را تأیید نکرده‌اند. از این واکسن‌ها در آفریقا غالبا استفاده شده است. به پیش‌بینی مک نیر در دیدار آتی سران افریقا و اروپا در فوریه ۲۰۲۲ جوّ ناخوشایندی حاکم خاهد بود.
* https://www.german-foreign-policy.com/news/detail/8792/
پاورقی‌ها
[1] David McNair: Europe isn’t just losing the global race against covid-19: There’s much more at stake. ecfr.eu 07.12.2021.
[2] Pandemic Response Score Cards. one.org 10.12.2021.
[3] Mit gebündelten Kräften gegen Corona. tagesschau.de 24.04.2021.
[4] China COVID-19 Vaccine Tracker. Bridgebeijing.com 13.12.2021.
[5] Covid vaccines: Why is Nigeria unable to use its supply? bbc.co.uk 09.12.2021.
[6] Sara Jerving: African health officials concerned that COVID-19 vaccines may expire. devex.com 29.07.2021.
[7] S. dazu Die Pandemieprofiteure und Die Pandemie als Chance (II).
[8] BioNTech macht Milliardengewinn. tagesschau.de 09.11.2021.
[9] BioNTech baut Produktion in Afrika auf. tagesschau.de 26.10.2021.
[10] Josephine Ma: Coronavirus: WHO appeals to Chinese pharmaceutical firms to share vaccine patents. scmp.com 06.12.2021.
[11] Covid: South Africa’s president calls for lifting of Omicron travel bans. bbc.co.uk 29.11.2021.
[12] Adam Taylor: As omicron variant alarm spreads, countries mull a radical ‘pandemic treaty’. washingtonpost.com 30.11.2021.
[13] S. dazu “Die Impfstoff-Apartheid der EU”.