بورسِ تحصیلیِ منحصر به‌فرد کوبا
کوبا دهه‌ها با تقبل هزینۀ تحصیلِ دانش‌آموزانِ خارجی برای هزاران دانش‌آموز از آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین امکان تحصیل را فراهم نمود و به آن‌ها در عرصه‌های کشاورزی، دامپزشکی و حسابداری مهارت‌های فنی آموخت. جنبۀ منحصر به‌فرد (و موفقیت‌آمیز) این طرح تمرکز بر تحصیل در مقطع مدرسۀ راهنمایی و دبیرستان بود، برخلاف عرف بین‌المللی که بورس‌های تحصیلی برای تحصیلات در مدارس عالی یا دانشگاه اعطا می‌شدند. در ذیل مصاحبه‌ای با “دیانا مورگیا” محققِ کوباییِ آموزش و پرورش را که در حال حاضر در دانشگاه “هومبولدت” برلین مشغول به تحقیق و تحصیل است می‌خوانید:
سئوال: در حال حاضر شما مشغول گذراندن دورۀ دکترا در دانشگاه “هومبولدت” برلین هستید . ممکن است کمی به ما از سوابق تحصیلی خود توضیح دهید؟ عرصۀ کار شما چیست؟
جواب: ده سال است که من به‌عنوان محقق در انستیتوی تاریخ کوبا مشغول به‌کار هستم ولی در اصل در رشتۀ علوم تربیتی تحصیل کرده‌ام. من در قالب بورس تحصیلی DAAD (۱) موفق به کسب بورسیه و تحصیل در دانشگاه شدم و در نظر دارم دکترای خود را در این دانشگاه به اتمام برسانم. موضوع کار من تحقیق و بررسی پیدایش و روند توسعه و تکامل یکی از غیرمعمول‌ترین بورس‌هایِ تحصیلیِ تاریخ برای کودکان، نوجوانان و جوانان از ۴۰ کشور و سازمان از کشورهای آفریقا، خاورمیانه، آسیا و آمریکای لاتین است که بین سال‌های ۱۹۷۷ تا ۲۰۱۲ در کوبا اجرا شد.
سئوال: با توجه به اجرای طرح مزبور سهم کوبا در توسعۀ کشورهای آفریقایی چه بود؟
جواب: این طرح شامل تحصیل در همۀ دوره‌های تحصیلی بود، از مدرسۀ ابتدایی تا مدرسۀ راهنمایی و از این مقطع تا مدرسۀ عالی فنی و تا دانشگاه. به‌عبارتی کوبا هزاران دانش‌آموز از کشورهای به اصطلاح جهان سوم را که امروزه ما آن‌ها را جنوب جهانی می‌نامیم در سطح تکنسین، متخصص و کارشناس در عرصه‌های کشاورزی، دامپزشکی، علوم اقتصادی و حسابداری آموزش داد. کشورهای متبوع این دانش‌آموزان پس از رهایی از استعمار و کسب استقلال رسمی به این متخصصین و کارشناسان نیاز مبرم داشتند. بورسیه‌های تحصیلی در چارچوب انعقاد قرارداد با کشورها به دانش‌آموزان اعطا می‌شد و هزینۀ تحصیلات بدون تحمیلِ آن به دانش‌آموزان و بدون دخالت کشوری ثالث یا سازمانی تماماً توسط دولت کوبا تأمین می‌گردید. در واقع ما با طرحی فداکارانه روبرو هستیم که بیانگر اعتقادِ کوبا به همبستگی بین‌المللی و در راستای کمک نظامی و غیرنظامی به آفریقا بود.
سئوال: اگر در مقیاس بین‌المللی در نظر بگیریم چه ویژگی‌هایی این طرح را منحصر به‌فرد می‌کرد؟
جواب: مهم‌ترین و استثنایی‌ترین ویژگی این طرح تمرکز بر تحصیلات در مقطع مدرسۀ راهنمایی و دبیرستان بود. تاکنون گرایش عمده در سطح بین‌المللی ، چه در کشورهای غربی و چه در کشورهای سوسیالیستی اعطای بورسیه در مقطع تحصیل در مدرسۀ عالی یا دانشگاه بود. ویژگی طرح کوبا بسیار حائز اهمیت است زیرا در همۀ کشورها مقطع مدرسۀ راهنمایی مقطع حساسی است و تأثیر بزرگی بر ادامۀ تحصیل و تعیین مسیر زندگی و اهداف دانش‌آموزان دارد ولی همزمان میزان ترک تحصیل در این مقطع هم در کشورهای آفریقایی و هم درکشورهای به اصطلاح جهان سوم بسیار بالاست.
سئوال: دانش‌آموزان آفریقایی با چه انتظاراتی به کوبا می‌آمدند و با چه تجربیاتی آنجا را ترک می‌کردند؟
جواب: آمار دانش‌آموختگان این طرح در منابع مختلف متفاوت است. با تحقیقاتی که من انجام داده ام تعداد ۲۳هزار دانش‌آموخته به‌نظر درست می‌آید.
وقتی من از ۱۰۹ نفر فارغ‌التحصیل از ۱۴ کشور این سئوال را پرسیدم که با چه انتظاراتی به جزیرۀ کوبا آمدند، ۹۲/۶ درصد جواب دادند: “هدف من تحصیل در کوبا، بازگشت به زادگاهم و مساعدت به ساختن کشورم یا به‌عبارتی مشارکت در توسعه و پیشرفت کشورم بود.” به‌نظر من دیدگاه فارغ‌التحصیلان بیانگر تلاش جمعی کشورهای آفریقایی و آسیایی برای ساختن جامعه‌ای بر پایۀ عدالت اجتماعی و بر اساس اصول سوسیالیسم بود، گرایشی که در آن دوران در رهبران کشورهای آفریقایی دیده می‌شد. تکیۀ رهبران این کشورها بر اقشار محروم جامعه مانند دهقانان و کارگران بود. تعداد زیادی از جوانانی که در کوبا تحصیل کردند به همین اقشار تعلق داشتند و هدفشان زدودن میراثِ غم‌انگیز استعمار از جامعه بود.
بدون تردید دورانی که این دانش‌آموزان در کوبا سپری کردند در انتخاب مسیر آیندۀ آن‌ها تعیین‌کننده بود. از فحوای سخنان آن‌ها چنین برمی‌آید که تحصیلات در کوبا نه‌تنها هویت جمعی را در آن‌ها ایجاد کرده بلکه به آن‌ها مفاهیمی چون میهن‌پرستی، احساس مسئولیت، قدرت انطباقِ فعالانه با شرایط دشوار محل کار، آمادگی برای کار در هر عرصۀ مورد نیاز و مناسبات کاری مبتنی بر همکاری را بدون توجه به سلسله مراتب کاری آموخته است.
به دلیل رابطۀ نزدیک معلمان و دانش‌آموزان، درغالب موارد مرزهای سنتی تربیتی بین آن‌ها برداشته می‌شد و این امر به انعطاف‌پذیریِ هرچه بیشترِ دانش‌آموزان در پذیرش فرهنگ و شیوۀ زندگی جدید می‌انجامید. ولی از همه مهم‌تر این انعطاف‌پذیری موفقیت در تحصیلات را تسهیل می‌کرد. بنابراین جای تعجب نیست که فارغ‌التحصیلان نه‌تنها تلاش می‌کنند برای دیدارِ مجدد، گروهی به کوبا بازگردند بلکه ارتباط خود با “والدین” کوبایی را حفظ می‌کنند و آن‌ها را به‌عنوان میهمان به کشورهای خود دعوت می‌کنند.
سئوال: و یک پرسش شخصی : شما به‌عنوان یک جوان کوبایی چه احساس و ارتباطی با قارۀ افریقا دارید؟
جواب: من برای قارۀ آفریقا ارزش قائلم. حضور آفریقایی‌ها در کوبا، به‌خصوص آفریقایی‌هایی که به بردگی گرفته شدند عامل مؤثری است که خلق کوبا را تبدیل به خانواده‌ای واحدِ همخون کرده. کم‌تر کسی از نقش آفریقا در مبارزه با استعمار اسپانیا و بعدها علیه استعمارِ نو ایالات متحدۀ آمریکا اطلاع دارد. من به دلیل این دو مؤلفه ، یعنی سنت و مقاومت با این منطقه از جهان احساس نزدیکی بیشتری به نسبت سایر نقاط جهان دارم.
* https://www.nachdenkseiten.de/?p=96639
۱ــ DAAD مخفف Deutsche Akademische Austauschdienst است. این سازمان با اعطای بورسیه به دانشجویان و دانشمندان سراسر جهان امکان تحصیل آن‌ها را در آلمان فراهم می‌کند. (توضیح مترجم)